بەلجیکا

وڵاتی بەلجیکا

وڵاتی بەلجیکا (بە ئینگلیزی: Belgium) بە شێوەیەکی فەرمی پێی دەوترێت شانشینی بەلجیکا وڵاتێکی هەڵکەوتەی ڕۆژئاوای کیشوەری ئەورووپایە، لە باکوورییەوە هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی هۆڵەندا، لە ڕۆژهەڵاتییەوە وڵاتی ئەڵمانیا بوونی هەیە، لە باشووری ڕۆژهەڵاتییەوە وڵاتی بچووکی لێخنشتاین هەڵکەوتووە و هەرچی گەورە وڵاتی فەڕەنساشە دەکەوێتە باشووری ڕۆژئاوای ئەم نیشتیمانەوە، ڕووبەری وڵاتەکە بچووکە و ٣٠ هەزار کیلۆمەتر دووجایە، ڕێژەی دانیشتووانی نزیکەی ١١.٥ میلیۆن کەسە کە ئەم ڕێژەیەش لەچاو بچووکی وڵاتەکەدا زۆرە و وای کردووە ئەم وڵاتە بە ١١ میلیۆن و ٥٠٠ هەزار دانیشتووانەوە ببێتە ٢٢ـەمین چڕترین وڵاتی جیهان و ٦ـەمین چڕترین وڵاتی ناو کیشوەری ئەورووپا، چڕی دانیشتووانەکی ٣٧٦ کەسە لە یەک کیلۆمەتری چوارگۆشەدا، گەورەترین شار و پایتوختەکەی شاری برۆکسلە.

زانیاری گشتی

جوگرافیا

وڵاتی بەلجیکا یەکێک لە وڵاتانی ڕۆژئاوای کیشوەری ئەورووپایە، لەگەڵ بچووکی خاکەکەی بەڵام ناوچەیەکی گرنگ و ستراتیژییە و برۆکسلی پایتەختی جێگای کۆبوونەوەی ئەندامانی ناتۆیە، ئەم وڵاتە سنووری ٦٢٠ کیلۆمەتری لەگەڵ وڵاتی فەڕەنسادا هەیە، لەگەڵ ئەڵمانیا ١٦٧ کیلۆمەتر، لۆکسمبۆرگ ١٤٨ کیلۆمەتر و وڵاتی هۆڵەندا ٤٥٠ کیلۆمەتر سنووریان هەیە لەگەڵ وڵاتی بەلجیکادا، پێشتر وڵاتی بەلجیکا ١٦٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە کەمتر حساب دەکرا، بەڵام دواتر لە پێوانەکردنەوەی ساڵی ٢٠١٨ دا ئامێری تازەتر و پێشکەوتووتر بەکارهێنرا و زانرا کە لە کەنارەکانی وڵاتەکە ١٦٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە زیاترە وەک لەو ڕووبەرەی تا ساڵی ٢٠١٨ نووسرابوو، وڵاتەکە هەڵکەوتەی هێڵی درێژی ٤٩ بۆ ٥١ ی باکوور و بازنەی پانی ٢ بۆ ٦ ی ڕۆژهەڵاتە، لەم وڵاتەدا چەندین نەتەوە و زمانی جیاواز هەیە و قسەی پێدەکرێت.

وڵاتی بەلجیکا خاوەنی سێ هەرێمی گرنگی جوگرافییە، یەکەمیان کەنارەکانی باکووری ڕۆژئاوای وڵاتە لەگەڵ دەریای باکووردا، دووەمیان تەختاییەکانی ناوەڕاستە و سێیەمیشیان بەرزاییەکانی “ئاردێن”ـە کە دەکەوێتە باشووری ڕۆژهەڵاتەوە.

کەنارەکانی باکووری ناوچەی گرنگی ئاوی وڵاتن و کەنار دەریاکانی ناوچەی گەشتیارین بۆ گەشتیاران، چەندەها دوورگە و شوێنی جیاوازی لەسەر هەڵکەوتووە، ناوچەی ئاردێن کە زیاتریش بە دارستانەکانی ئاردێن ناسراوە، ناوچەیەکی چڕ و پڕ درەختە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی بەلجیکا و چەندین دیمەنی جیاوازی تیا دەبینرێت، لەپاڵ دارستان و بوونی درەختە جۆربەجۆرەکانی چەندەها چیا و بەرزایی جیاوازی تێدایە و ئەشکەوتی گەورە و بچووک لەناو بەردەڵانەکانی قەدپاڵی چیاکاندا هەڵکەوتوون، لە ڕۆژهەڵاتی وڵاتەکە و سنوورەکانی ئەڵمانیادا زنجیرە چیای ئیفڵ هەیە کە دوو وڵاتەکە پێکەوە دەبەستێتەوە و پلێتە بەرزەکانی “فێنس” دیمەنی سەرنجڕاکێشی داوە بەو ناوچەیە.

وڵاتی بەلجیکا و برۆکسلی پایتەختی ئەندامن لە چەندین ڕێکخراوی گرنگ و بنکە و بارەگای سەرەکین بۆ کۆبوونەوەی چەندین کاری گرنگ لە جیهاندا، ئەندام و یەکێک لە شەش دامەزرێنەرانی یەکێتی ئەورووپایە، برۆکسل بارەگای سەرەکی کۆبوونەوەی وڵاتانی (یەکێتی ئەورووپا، کۆمسیۆنی وڵاتانی ئەورووپا، ئەنجوومەنی ئەورووپا و ئەنجوومەنی وڵاتانی یەکێتی ئەورووپا) یە، وە یەکێکیشە لەو دوو شارەی کە پەرلەمانی ئەورووپای تێدایە (شارەکەی تر ستراتسبۆرگی فەڕەنسایە) و جێی کۆبوونەوەی نوێنەرانی وڵاتانی یەکێتی ئەورووپایە کە ڕاستەوخۆ و پێنج ساڵ جارێک لەلایەن دانیشتووانی وڵاتانی ناو یەکێتییەکەوە هەڵدەبژێردرێن، لەگەڵ ئەوەشدا یەکێکە لە دامەزرێنەرانی ڕێکخراوی ناتۆ، ڕێکخراوی ئاڵوگۆڕی جیهان، یەکێتی زۆنی یۆرۆ (یەکێتییەکە کە لەناو وڵاتانی یەکێتی ئەورووپادا دامەزراوە و دراوی یۆرۆی کردووەتە دراوی فەرمی زۆربەی وڵاتانی ئەورووپا) وە یەکێکە لە وڵاتانی شنگن.

کەشوهەوا

کەشوهەوای وڵاتی بەلجیکا وەک زۆر وڵاتی ڕۆژئاوای کیشوەری ئەورووپا کەشێکی زەریایی هەیە و کاریگەری زەریای ئەتڵەسی لەسەرە کە دەکەوێتە ڕۆژئاوای کیشوەری ئەورووپاوە، ئەو وڵاتانەی ئەم جۆرە ئاووهەوایەیان هەیە بە شێوەیەکی تێکڕا و گشتی هاوینیان گەرمە بەڵام تاقەتپڕوکێن نییە، زستانیشی فێنکە و زۆر سارد نییە، ئەو وڵاتانەی کاریگەری کەشی زەریاییان لەسەرە بە شێوەیەکی گشتی مەودای پلەی گەرمییان کەمە و جیاوازی زۆر نییە لە تەواوی کاتەکانی ساڵدا.

تێکڕای نزمترین پلەکانی گەرمی ساڵانە لە مانگی کانوونی دووەمدا (مانگی ١) دەبینرێت کە پلەکان دادەبەزن بۆ ٣ پلەی سیلیزی، بەرزترین پلەکانیشی لە مانگی تەمووز (مانگی ٧) دا یە کە پلەکان دەچنە ١٨ پلەی سیلیزی بەشێوەیەکی تێکڕایی، پلەکانی گەرما لە ساڵانی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٠٦ بە شێوەی تێکڕا وەرگیراوە و تێبینی کراوە کە پلەی گەرمی ڕۆژ نزمترینی ٧ و بەرزترینی ١٤ بووە و تێکڕای ڕێژەی بارانبارین ٧٤ میلیمەتر بووە لە هەر مانگێکدا، بەم داتایەش پلەکانی گەرمی لەچاو سەدەی پێش خۆیدا ١٩٠٠ بۆ ٢٠٠٠ لە پلەکانی گەرمیدا ١ پلە زیادی کردووە و بڕی بارانبارینی مانگانەش ١٠ میلیمەتر زیادی کردووە.

سەرچاوەکان

1. "Industrial History, Belgium". European route of industrial heritage. Archived from the original on 31 July 2010. Retrieved 15 November 2010.
2. "Structuur van de bevolking" (in Dutch). Statbel. Retrieved 29 February 2020.
3. "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 11 October 2020.
4. بۆردنی نوسەرانی ئینسایکلۆپیدیای زانیاری