ناوه‌ڕۆك
سەرەتا
مێژووی یۆنان (بە عەرەبی: تاريخ اليونان، بە ئینگلیزی: History of Greece) مێژووی خاکی دەوڵەتی نەتەوەیی مۆدێرن و هەروەها مێژووی گەلی یۆنان و ئەو ناوچانەی کە لە ڕووی مێژووییەوە نیشتەجێ بوون و حوکمڕانییان کردووە، لەخۆدەگرێت. مەودای نیشتەجێبوون و فەرمانڕەوایی یۆنانیەکان بە درێژایی سەدەکان جیاواز بووە. بەگشتی مێژووی یۆنان بەسەر ئەم قۆناغانەدا دابەشکراوە:
- یۆنان لەسەردەمی بەردینی کۆن، کە لە ٣.٣ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا و لە ساڵی ٢٠٠٠٠ پێش زایین کۆتایی هاتووە. گۆڕانکاری جیۆمۆرفۆلۆژی و کەشوهەوای بەرچاو لە ناوچەی یۆنانی مۆدێرن ڕوویدا کە یەکلاکەرەوە بوون بۆ گەشەکردنی گیانلەبەران و ڕووەک و مانەوەی هۆمۆ ساپیێنس لە ناوچەکەدا.
- یۆنانی مێزۆلیتیک کە لە ساڵی ١٣٠٠٠ پێش زایین دەستی پێکرد و لە دەوروبەری ٧٠٠٠ پێش زایین کۆتایی هات، قۆناغێکی گەشەسەندنی درێژخایەن و خاو بوو لە "کۆمەڵگە سەرەتاییەکانی" مرۆڤی سەرەتایی.
- یۆنانی سەردەمی بەردینی نوێ کە بە دامەزراندنی کۆمەڵگەی کشتوکاڵی لە دەوروبەری ساڵی ٧٠٠٠ پێش زایین دەستی پێکرد و لە ٣٢٠٠ بۆ ٣١٠٠ پێش زایین کۆتایی هات، بەشێکی گرنگی مێژووی سەرەتایی یۆنان بووە چونکە بنکەی شارستانیەتەکانی سەرەتای سەردەمی برۆنزی بووە لە ناوچەکەدا. یەکەم کۆمەڵگە ڕێکخراوەکان گەشەیان کرد و هونەری بنەڕەتی لە یۆنانی سەردەمی بەردینی نوێدا پێشکەوتووتر بوو.
- یۆنان لە سەردەمی برۆنزی (نزیکەی ٣٢٠٠ – نزیکەی ١١٠٠ پێش زایین) بە گواستنەوە بۆ ئابوورییەکی بنچینەیی کانزا لە سەردەمی سەرەتای هێلادی یۆنان (نزیکەی ٣٢٠٠ – نزیکەی ٢٠٠٠ پێش زایین) دەستی پێکرد. لەم نێوەندەدا، کولتووری سیکلادی لە سیکلادس (نزیکەی ٣٢٠٠ – نزیکەی ١٠٥٠ پێش زایین) و شارستانیەتی مینۆ لە دەوروبەری کریت (نزیکەی ٣٥٠٠ – نزیکەی ١١٠٠ پێش زایین) دەرکەوتن. سەردەمی برۆنزی بە سەرهەڵدان و داڕمانی کولتووری کۆشکی یۆنانی میسینای کۆتایی هات (١٧٥٠ بۆ ١٠٥٠ پێش زایین) لە داڕمانی کۆتایی سەردەمی برۆنزی.
- یۆنانی کۆن بەزۆری ماوەی دێرینی یۆنانی لەخۆدەگرێت، هەروەها بەشێک لە کۆتاییەکانی پێش مێژووی ناوچەکە (کۆتایی سەردەمی برۆنزی). لە ١٢٠٠ پێش زایین بۆ ٦٠٠ی زایینییە و دەتوانرێت دابەش بکرێت بەسەر ئەم قۆناغانەی خوارەوە:
- سەردەمی تاریکی یۆنانی (یان سەردەمی ئاسن، سەردەمی هۆمێریک)، ١١٠٠-٨٠٠ پێش زایین
- سەردەمی کۆن، ٨٠٠–٤٩٠ پێش زایین
- سەردەمی کلاسیک، ٤٩٠–٣٢٣ پێش زایین
- سەردەمی هێلینیستی، ٣٢٣-١٤٦ پێش زایین
- یۆنانی ڕۆمانی، کە ماوەی داگیرکردنی ڕۆمانی یۆنان دەگرێتەوە لە ساڵی ١٤٦ پێش زایین – ٣٢٤ زایینی
- یۆنانی بیزەنتین سەردەمی یۆنان لە ژێر ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین دەگرێتەوە، لە دامەزراندنی قوستەنتینیە وەک پایتەختی بیزەنتین لە ساڵی ٣٢٤ی زایینی تا ڕووخانی قوستەنتینیە لە ساڵی ١٤٥٣ بەردەوام بووە.
- یۆنانی فرانکی/لاتینی (لەوانەش موڵکەکانی ڤێنیز) لە جەنگی خاچپەرستی چوارەم لە ساڵی ١٢٠٤ی زایینی تا ساڵی ١٧٩٧ بەردەوام بوو، ساڵی لەکارکەوتنی کۆماری ڤێنیز.
- یۆنانی عوسمانی ماوەی داگیرکردنی یۆنان لە ساڵی ١٤٥٣ تا شۆڕشی یۆنان لە ساڵی ١٨٢١ دەگرێتەوە.
- یۆنانی مۆدێرن ماوەی لە ساڵی ١٨٢١ تا ئێستا دەگرێتەوە.
لە لوتکەی کولتووری و جوگرافیای خۆیدا، شارستانیەتی یۆنانی لە میسرەوە تا شاخەکانی هیندۆس کوش لە ئەفغانستان بڵاوبووەوە. لەو کاتەوە کەمینەکانی یۆنانی لە ناوچەکانی پێشووی یۆناندا ماونەتەوە (بۆ نموونە تورکیا، ئەلبانیا، ئیتاڵیا، لیبیا، شام، ئەرمینیا، جۆرجیا)، و کۆچبەرانی یۆنانی لە کۆمەڵگە جیاوازەکاندا لە سەرانسەری جیهاندا ئاسمیلە بوون (بۆ نموونە، ئەمریکای باکوور، ئوسترالیا، ئەورووپای باکوور، ئەفریقای باشوور). لە مێژووی نوێدا زۆربەی یۆنانییەکان لە ویلایەتە مۆدێرنەکانی یۆنان (لە ساڵی ١٨٢١ەوە سەربەخۆن) و قوبرس دەژین.
