ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بەڕێوەبردن و چارەسەرکردنی هەوکردنی بریناوی کۆڵۆن (بە ئینگلیزی: Management and treatment of ulcers in the colon، بە عەرەبی: إدارة وعلاج القرحة في القولون). ئامانجی چارەسەر ئەوەیە کە لە نەخۆشییەکە ڕزگارت بکات. چارەسەرەکانیش بەگشتی بریتین لە دەرمان و نەشتەرکاری.
هەوکردنی بریناوی کۆڵۆن
هەوکردنی بریناویی کۆڵۆن دەبێتە هۆی برین و هەوکردنی هەموو کۆڵۆن یان تەنها بەشێکی کۆلۆن، لەبەر ئەوەی بەشێکە لە ڕیخۆڵە ئەستوورە زۆر جار بەم هەوکردنە دەوترێت هەوکردنی بریناویی ڕیخۆڵە، هەروەها لەبەر ئەوەی نیشانەکانی لە نیشانەکانی نەخۆشییەکانی گەدە ئەکات بۆیە بە هەوکردنی بریناویی گەدەش ناو دەهێنرێت. هەوکردنی بریناویی کۆڵۆن یەکێکە لە باوترین جۆرەکانی نەخۆشی هەوکردنی ڕیخۆڵە (IBD)، لەگەڵ نەخۆشی کرۆن. زۆرجار دەبێتە هۆی سکچوونی خوێناوی و قۆڕەی ناو سک. لەوانەیە پێویست بکات زیاتر پیسایی بکەیت و زوو زوو بچیت بۆ توالێت.
گرنگترین چارەسەرییەکان
دەرمان
دابینکەرانی چاودێری تەندروستی چەندین دەرمان بەکاردەهێنن (بە تەنیا یان بە تێکەڵە) بۆ ئارامکردنەوەی هەوکردنی ڕیخۆڵە ئەستوورە. کەمکردنەوەی هەوکردن و وروژاندن ڕێگە بە چاکبوونەوەی شانەکە دەدات. هەروەها دەتوانێت نیشانەکان کەم بکاتەوە بەوەی کەمتر ئازار و سکچوون هەبێت.
دەرمانەکان بریتین لە:
Aminosalicylates: دابینکەری چاودێری تەندروستی دەکرێت ڕەچەتەی سولفاسالازین (Azulfidine®) بنووسێت بۆ هەوکردنی بریناویی کۆڵۆنی سووک بۆ مامناوەند. پزیشک ئاگاداربکەوە لەوەی هەستیاریت هەیە بۆ سەلفا یاخود نا، چونکە دەکرێت سەلفات لە دەرمانەکان بۆ لابدات. بۆنموونە Mesalamine (Canasa®, Delzicol®, Asacol® HD, Pentasa®, Lialda®, Apriso®).
کۆرتیکۆستێرۆیدەکان: ئەگەر جۆرێکی توندی هەوکردنی بریناویی ڕیخۆڵەت هەبێت، لەوانەیە پێویست بە کۆرتیکۆستڕۆید بکات وەک prednisone (Deltasone®) یان budesonide (Entocort® EC- Uceris®). لەبەرئەوەی کۆرتیکۆسترۆیدەکان کاریگەری لاوەکی گەورەیان هەیە، دابینکەرانی چاودێری تەندروستی تەنها بۆ بەکارهێنانی کورتخایەن پێشنیاریان دەکەن.
دەرمانەکانی کەمکردنەوەی بەرگری: دابینکەری چاودێری تەندروستی لەوانەیە پێشنیاری کەمکردنەوەی بەرگری بکات بۆ ئارامکردنەوەی کۆئەندامی بەرگری. ئەم دەرمانانە بریتین لە -6-mercaptopurine (Purixan®، Purinethol®)، azathioprine (Azasan® and Imuran®) یان methotrexate (Trexall®).
زیندەزانی: زیندەزانی چارەسەری هەوکردنی کۆڵۆنی مامناوەند بۆ توند دەکات بە ئارامکردنەوەی بەشەکانی وەڵامدانەوەی بەرگریت. دەرمانەکانی وەک infliximab (Remicade®) ،adalimumab (Humira®) ،golimumab ((Simponi®), certolizumab pegol (Cimzia ®), vedolizumab (Entyvio®) و ustekinumab (Stelara®) بایۆلۆجین.
ڕێگرییەکانی جانوس کاینەیس (JAK) (دەرمانی گەردی بچووک): دەرمانەکانی وەک tofacitinib (Xeljanz®) یەکێک لە ئەنزیمەکانی جەستە (مادە کیمیاییەکان) لە هەوکردنەکە ڕادەگرن. ڕێگرییەکانی دیکەی JAK بریتین لە Upadacitinib (RinvoQ®) و ozanimod (Zeposia®).
نەشتەرکاری
نەشتەرکاری بژاردەیەکە ئەگەر دەرمانەکان کار ناکەن یان ئەگەر تووشی ئاڵۆزییەکی گەورە بوویت. نزیکەی ٣٠٪ی ئەو کەسانەی کە هەوکردنی بریناویی کۆڵۆنیان هەیە پێویستیان بە نەشتەرکاری هەیە. نزیکەی ٢٠٪ی ئەو منداڵانەی کە هەوکردنی کۆلییان هەیە پێویستیان بە نەشتەرکاری هەیە.
دوو جۆر نەشتەرکاری بۆ هەوکردنی بریناویی کۆڵۆن هەیە، هەردووکیان بریتییە لە نەشتەرکارییەکی لابردنی هەموو یان بەشێک لە کۆلۆن و ڕیخۆڵە.
Proctocolectomy و ileal pouch: لابردنی بەشێکی کۆڵۆن و برینی ئیلال باوترین پرۆسەن بۆ هەوکردنی بریناویی کۆڵۆن. ئەم پرۆسەیە کۆلۆن و ڕیخۆڵەکە لادەبات، بەڵام کۆم بە تەواوی جێدەهێڵرێت. پاشان نەشتەرکاریەکە برینێک یان کونیکی ئیلیال دروست دەکات، بەشێک لە ڕیخۆڵە باریکە کە بە کۆمەوە دەبەسترێتەوە. کاتێک چاک دەبیتەوە، ئەم بەشەی ڕیخۆڵە باریکە وەک ڕێکە یان پاشکۆیەکی نوێ کار دەکات کە ڕێگەت پێدەدات وەک جاران پیسایی بکەیت.
Proctocolectomy و ileostomy: ئەگەر برینی ئیلال بژاردە نەبێت، تیمی چاودێری تەندروستی لەوانەیە پێشنیاری ئیلیۆستۆمی یان کرانەوەیەک لە ڕیخۆڵە باریکەوە بکەن کە هەمیشەیی بێت (بەبێ برین و چاڵی ئیلال). نەشتەرکارەکە کۆلۆن لادەبات، لەگەڵ ڕێکە و کۆم. ئەوان لە سکتدا کرانەوەیەک دروستدەکەن کە بە جانتایەکەوە بەستراوەتەوە لە دەرەوەی جەستە (ئیلال ستۆما) و پیسایی کۆدەکاتەوە. هەروەها دەبێت بە بەردەوامی جانتاکە بەتاڵ بکەیتەوە.
خۆپاراستن
دەتوانیت ئەگەری زیادبوونی نیشانەکان کەم بکەیتەوە بە ناسینەوە و خۆ بەدوورگرتن لە هۆکارە کاریگەرەکان. چەند ئامۆژگاریەک بۆ خۆپاراستن لە هۆکارە باوەکان بریتین لە:
بەڕێوەبردنی فشاری دەروونی: پێویستە شەوانە بەلایەنی کەمەوە حەوت کاتژمێر بخەویت، بە بەردەوامی وەرزش بکە و ڕێگایەکی تەندروست بدۆزەرەوە بۆ کەمکردنەوەی فشاری دەروونی وەک گرنگیدان بە لایەنی ڕووحی.
دوورکەوتنەوە لە NSAIDs: بۆ کەمکردنەوەی ئازار یان تا، ئەسیتامینۆفین (Tylenol®) بەکاربهێنە لەجیاتی NSAIDs وەک مۆترین® و ئەدڤیل®. NSAIDs دەتوانێت نیشانەکانی هەوکردنی بریناوی کۆڵۆن خراپتر بکات.
خۆت بەدووربگرە لەو خواردنانەی کە دەبنە هۆی زیادبوونی نیشانەکان: هیچ پلانێکی خواردن ڕێگری لە زیادبوونی نیشانەکان ناکات. لەوانەیە خواردنەکانی تۆ جیاواز بن لە خواردنی کەسێکی تر. لەگەڵ ئەوەشدا، بۆ زۆر کەس بە سوودن، دوورکەوتنەوە لە خواردنی شیری و ڕیشاڵی بەرز. لەگەڵ دابینکەرەکەت کار بکە بۆ پەرەپێدانی پلانێکی خۆراکی تایبەت بۆ خۆ بەدوورگرتن لە خۆراک بەبێ ئەوەی خۆت لە خۆراکی پێویست بێبەش بکەیت.
ئەوە بیرۆکەیەکی باشە کە تێبینی ئەو هۆکارانە بکەیت کە نیشانەکانه هەوکردنەکە زیادەکای. بەیەکەوە لەگەڵ دابینکەری تەندروستی دەتوانیت کار لەسەر ستراتیژیەکان بکەیت بۆ ئەوەی خۆت بەدووربگریت لەو شتانەی کە لەوانەیە ببنە هۆی زیادبوونی نیشانەکان.
