ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
لەنێو کایەی ڕۆشنبیری و ئایینی کوردەواریدا، پرسی جەژنی نەورۆز و ڕەوایەتی ئایینییەکەی، بۆ ماوەیەکی زۆر جێگەی گفتوگۆ و مشتومڕ بووە. هەندێک کەسی ئایینی، بە پشت بەستن بە دیدگایەکی تەسک و توندڕەوانە، بانگەشەی ئەوە دەکەن کە نەورۆز جەژنێکی ئایینی زەردەشتییە و پیرۆزکردنی لەلایەن موسڵمانانەوە جۆرێکە لە "بیدعە" (داهێنراو لە ئاییندا) و لاساییکردنەوەی "بێباوەڕان"، هەر بۆیە بە حەرامی دادەنێن. ئەم دیدگایە نەورۆز تەنها لە چوارچێوەیەکی مێژوویی دیاریکراودا دەبینێت و ڕەهەندە نەتەوەیی، فەرهەنگی و مرۆییەکانی فەرامۆش دەکات کە بە درێژایی سەدەکان بوونەتە بەشێکی دانەبڕاو لە ناسنامەی گەلی کورد.
مەلای گەورە
بەڵام لە بەرامبەر ئەم بۆچوونەدا، مێژووی کورد پڕە لە زانایانی گەورەی ئایینی کە نەک هەر دژایەتی نەورۆزیان نەکردووە، بەڵکو وەک بۆنەیەکی نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی گرنگ چاویان لێکردووە و بەشدارییان تێدا کردووە. لەم ڕووەوە، هیچ کەسایەتییەک هێندەی زانای پایەبەرز و ڕووناکبیری گەورەی کورد، مەلا محەمەد ناسراو بە "مەلای گەورە"ی کۆیە (١٨٧٦-١٩٤٣)، نەیتوانیوە بە شێوەیەکی ئەقڵانی و نیشتمانپەروەرانە وەڵامی ئەو بانگەشانە بداتەوە. مەلای گەورە، بە پشت بەستن بە تێگەیشتنە قووڵەکەی لە ئیسلام و خۆشەویستییە بێسنوورەکەی بۆ گەلەکەی، نەورۆزی لە چوارچێوەی دژایەتی ئایینی دەرهێنا و کردی بە هێمایەکی درەوشاوە بۆ نوێبوونەوەی سروشت و ژیانی نەتەوەیی.
پێگەی مەلای گەورە
بۆ تێگەیشتن لە گرنگی بۆچوونەکانی مەلای گەورە، دەبێت سەرەتا پێگە و کەسایەتییەکەی بناسین. ئەو تەنها مەلایەکی ئاسایی مزگەوت نەبوو، بەڵکو قازیی شار، شاعیر، نووسەر و یەکێک لە پێشەنگەکانی بزاڤی ڕووناکبیری و چاکسازیی کۆمەڵایەتی بوو لە سەردەمی خۆیدا. ئەو کەسێک بوو کە لە کاتێکدا کۆمەڵگەی کوردی لەژێر فشاری دواکەوتوویی و نەخوێندەواریدا دەیناڵاند، بانگەشەی بۆ خوێندنی ژنان و کردنەوەی قوتابخانەی کچان دەکرد. تێگەیشتنی ئەو بۆ ئایین، تێگەیشتنێکی کراوە و مرۆڤدۆستانە بوو کە لەگەڵ گیانی سەردەم و پێداویستییەکانی نەتەوەکەیدا دەگونجا. ئەم پێگەیە وایکردبوو کە قسە و بۆچوونەکانی کاریگەرییەکی زۆریان هەبێت و وەک بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگر لەلایەن خەڵکەوە وەربگیرێن.
نەورۆز وەک "جەژنی گەل"
یەکێک لە دیارترین بەڵگەکان لەسەر دیدی ئەرێنی مەلای گەورە بۆ نەورۆز، ئەو وتارە مێژووییەیە کە لە ٢١ی ئازاری ١٩٣٨ (کە هاوکات بوو لەگەڵ یادی لەدایکبوونی خۆی) لە بەردەرکی سەرای کۆیە بۆ جەماوەرێکی زۆری پێشکەش کرد. ئەم وتارە بەڵگەیەکی زیندووە لەسەر چۆنیەتی ئاشتکردنەوەی ئایین و نەتەوە لە دیدی زانایەکی گەورەوە. مەلای گەورە وتارەکەی بە وەسفێکی شیعریانەی هاتنی بەهار و نوێبوونەوەی سروشت دەست پێدەکات و دەڵێت:
"ئەمڕۆ ڕۆژێکە پڕ نوور، دونیا ماڵە ماڵە لە سروور، ژاڵە دەدرەوشێتەوە، لالە دەگەشێتەوە، دارودرەخت دەپشکون..."
لێرەدا، مەلای گەورە نەورۆز بە جوانییەکانی گەردوون و دەسەڵاتی خوای گەورەوە دەبەستێتەوە. ئەو پیرۆزکردنی نەورۆز وەک سوپاسگوزارییەک بۆ نیعمەتەکانی خودا و دەرکەوتنی جوانییەکانی لە سروشتدا نمایش دەکات. ئەمەش یەکەم وەڵامە بۆ ئەوانەی کە نەورۆز تەنها بە بۆنەیەکی "ئاگرپەرستی" دەزانن؛ مەلای گەورە جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە نەورۆز لە بنەڕەتدا ئاهەنگی ژیان و نوێبوونەوەی خلقتە.
گرنگترین بەشی وتارەکە ئەو کاتەیە کە مەلای گەورە ڕاستەوخۆ باس لە ناسنامەی جەژنەکە دەکات و دەڵێت:
"بەڵێ ئەمڕۆ ڕۆژی مرادە، نەورۆزی گەلە، حەقە، ڕۆژی زۆر موبارەکە. ئەوەڵی بەهارە، یەکی ئیعتدالی لەیل و نەهارە، جەژنە جەژنی ئۆمەتە، جەژنی مەحەبەت و ئولفەتە."
بەکارهێنانی دەستەواژەی "نەورۆزی گەل" و "جەژنی ئوممەت" لەلایەن زانایەکی ئایینی بەم پایەیەوە، مانایەکی زۆر قووڵی هەیە. بە بەکارهێنانی وشەی "گەل"، مەلای گەورە نەورۆز لە چوارچێوەی هەر ئایینێکی تایبەت (وەک زەردەشتی) دەردەهێنێت و دەیکات بە موڵکی هەموو خەڵک، بەبێ جیاوازی ئایینی و بیروباوەڕ. ئەو جەژنەکە دەکاتە بۆنەیەکی نەتەوەیی گشتگیر.
مەلای گەورە ڕەهەندێکی کۆمەڵایەتی ئیسلامی دەدات بو نەورۆز کاتێک دەڵێت "جەژنی ئوممەتە"، چەمکی "ئوممەت" بە مانای کۆمەڵگە و نەتەوە بەکاردەهێنێت. لە هەمان کاتدا، بە وەسفکردنی وەک "جەژنی مەحەبەت و ئولفەت" (خۆشەویستی و یەکگرتن)، ڕەهەندێکی کۆمەڵایەتی ئەرێنی پێدەبەخشێت کە یەکێکە لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئایینی ئیسلام، ئەویش پتەوکردنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و بڵاوکردنەوەی خۆشەویستییە لەنێوان تاکەکاندا.
بەم شێوەیە، مەلای گەورە بە شێوازێکی زۆر ژیرانە، نەورۆزی لە بۆنەیەکەوە کە تۆمەتی "حەرام"بوونی خرابووە پاڵ، گۆڕی بۆ بۆنەیەک کە نەک هەر لەگەڵ بنەماکانی ئیسلامدا ناکۆک نییە، بەڵکو دەتوانێت خزمەت بە ئامانجە کۆمەڵایەتییە بەرزەکانیشی بکات. وە ئەمە دەمانگەیەنێتە ئەو دەرئەنجامەی جەژنی نەورۆز حەرام نییە و هەروەها موڵکی نەتەوەی کوردە
نەورۆز وەک هێمای ناسنامەی کوردەواری
هەڵوێستی مەلای گەورە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر چەسپاندنی نەورۆز وەک جەژنێکی نەتەوەیی لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا هەبوو. ئەو بە کردەوە سەلماندی کە هیچ دژیەکییەک لە نێوان باوەڕی ئیسلامی و ناسنامەی نەتەوەیی کوردیدا نییە. ئەو تێیگەیاندین کە دەکرێت موسڵمانێکی پابەند بیت و لە هەمان کاتدا شانازی بە کەلتوور و مێژوو و جەژنە نەتەوەییەکانتەوە بکەیت.
بۆچوونەکانی مەلای گەورە وەڵامێکی مێژوویی و پتەوە بۆ هەموو ئەو دەنگانەی کە هەوڵی سڕینەوەی ناسنامەی فەرهەنگی کورد دەدەن بە بیانووی ئایین. ئەو سەلماندی کە نەورۆز تەنها یادکردنەوەی ئەفسانەی کاوە و زوحاک یان بۆنەیەکی ئایینی کۆن نییە، بەڵکو ئاهەنگێکە بۆ ژیان، بۆ ئازادی، بۆ نوێبوونەوەی سروشت و بۆ یەکگرتنی گەل. لە ڕوانگەی ئەوەوە، ئاگری نەورۆز ئاگری ڕووناکی و هیوا و بەرخۆدانە، نەک ئاگری پەرستن. هەر بۆیە، ئەمڕۆش کە بانگەشەی حەرامێتی نەورۆز دەبیسترێت، ژیری و نیشتمانپەروەریی مەلای گەورە وەک چرایەکی ڕووناک ڕێگاکەمان بۆ ڕۆشن دەکاتەوە و پێمان دەڵێت کە نەورۆز، جەژنی گەل و ئوممەتە.
سەرچاوەکان
16 بینین
