ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
لە رێکەوتی یانزەی سێپتەمبەری ساڵی ٢٠٠١، جیهان گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی بەخۆیەوە بینی. هێرشەکانی ئەلقاعیدە بۆ سەر باڵەخانەکانی بازرگانی جیهانی لە نیویۆرک و پێنتاگۆن لە واشنتۆن، کە تێیدا نزیکەی ٣٠٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا، گۆڕانکاری بنەڕەتی لە سیاسەتی ئەمریکا دروستکرد. سەرۆک جۆرج بوش راگەیاندنی جەنگی دژی تیرۆر کرد و دەستبەجێ CIA و وەزارەتی بەرگری ئەمادەکاری دەستپێکرد بۆ وەڵامدانەوەیەکی توند. بەڵام گرفتێکی گەورە هەبوو: ئەمریکا هیچ پێگەیەکی بەهێزی نەبوو لە ئەفغانستان بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی. سەرەڕای ئەوەش، ئەمریکا دەیزانی کە رژێمی تاڵیبان پەناگەی بن لادن و ئەلقاعیدەی دابوو و پێویست بوو بە خێرایی کاردانەوەی هەبێت. لەم سیاقەدا، ئۆپەراسیۆنی "جاوبرێکەر" دەستپێکرد، کە گۆڕانکاری بنەڕەتی لە شێوازی جەنگکردنی ئەمریکادا دروستکرد و بووە نموونەیەک بۆ جەنگە ناجێگیرەکانی سەدەی بیست و یەک.
پلاندانان و ئامادەکاری
لە ماوەی تەنها چەند رۆژ دوای هێرشەکانی ١١ی سێپتەمبەر، جۆرج تێنێت، بەرێوەبەری گشتی CIA کۆبوونەوەیەکی نائاسایی کرد. لەو کۆبوونەوەیەدا، CIA پلانێکی بۆ دانرا کە پێی دەگوترا "پلانی کردارەکان" بۆ تێکشکاندنی ئەلقاعیدە و تاڵیبان. ئەم پلانە بریتی بوو لە ناردنی تیمێکی بچووک بەڵام شارەزا بۆ ئەفغانستان بۆ رێکخستنی هێزە خۆجێییەکان و دەستنیشانکردنی ئامانجەکان بۆ هێرشی ئاسمانی. ئەم تیمە بریتی بوو لە ٧ ئەفسەری CIA کە پێیان دەگوترا گروپی ئاڵفا. سەرکردەی ئەم تیمە گەری سکرۆن بوو، کە شارەزاییەکی باشی لە کاروباری ئەفغانستان هەبوو. تیمەکە پارەیەکی زۆری پێ بوو (نزیکەی ١٠ ملیۆن دۆلار) بۆ کڕینی پشتیوانی خۆجێیی و هەروەها چەکی پێشکەوتوو و ئامێری پەیوەندی سەتەلایت.
دەبێت ئاماژە بەوە بکەین کە لەو کاتەدا CIA نەخشەیەکی باشی بۆ هێرشبردنە سەر ئەفغانستان هەبوو، چونکە پێش رووداوەکانی یانزەی سێپتەمبەر، لقی کاروباری بن لادنی CIA - کە پێی دەگوترا "ئاڵەکس ستەیشن" - پلانێکی هەبوو بۆ هاوکاریکردنی هێزەکانی ئەحمەد شا مەسعود دژی تاڵیبان. ئەحمەد شا مەسعود سەرکردەی هێزەکانی بەرگری لە دۆڵی پەنجشێر و بەرەی یەکگرتووی باکوور بوو، هەرچەندە تەنها دوو رۆژ پێش رووداوەکانی یانزەی سێپتەمبەر لەلایەن ئەلقاعیدەوە تیرۆرکرا.
جێبەجێکردنی ئۆپەراسیۆن
لە رێکەوتی ٢٦ی سێپتەمبەری ٢٠٠١، تەنها ١٥ رۆژ دوای هێرشەکانی یانزەی سێپتەمبەر، گروپی ئاڵفا گەیشتە ئەفغانستان. بە هەلیکۆپتەری MI-17 لە وڵاتی ئۆزبەکستانەوە چوونە دۆڵی پەنجشێر، ئەو ناوچەیەی کە لەژێر کۆنترۆڵی بەرەی یەکگرتووی باکوور بوو. گروپی ئاڵفا راستەوخۆ پەیوەندی دروستکرد لەگەڵ محەمەد فەهیم خان، کە جێگرەوەی ئەحمەد شا مەسعود بوو، و هەروەها سەرکردەکانی دیکەی بەرەی یەکگرتووی باکوور وەک عەبدولڕەشید دۆستم و عەتا محەمەد نوور. گروپی ئاڵفا بەرنامەیەکی روونی هەبوو: دەیانویست بەرەی یەکگرتووی باکوور بکەنە هێزی سەرەکی شەڕی زەمینی دژی تاڵیبان، لەکاتێکدا ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی ئەمریکا پشتیوانییان دەکات.
دوای چەند رۆژێک لە گەیشتنی گروپی ئاڵفا بۆ ئەفغانستان، تیمی یەکەمی هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا کە ناسراو بوو بە "تیمی ODA 595" لە ١٩ی ئۆکتۆبەر گەیشتنە ئەفغانستان و هاوکاری گروپی ئاڵفا و بەرەی یەکگرتووی باکووریان دەکرد. ئەم تیمە پێکهاتبوو لە ١٢ سەربازی هێزی تایبەت کە شارەزاییان لە بوارەکانی پزیشکی، هەواڵگری، پەیوەندی و ئاراستەکردنی هێرشی ئاسمانی هەبوو. چەندین تیمی دیکە لە هێزە تایبەتەکان لە سەرانسەری خاکی ئەفغانستان بڵاوبوونەوە و هاوکاری هێزە خۆجێییەکانیان دەکرد.
پشتیوانی ئاسمانی و هێزی زەمینی خۆجێیی
یەکێک لە گرنگترین فاکتەرەکانی سەرکەوتنی ئۆپەراسیۆنی جاوبرێکەر، کۆنسێپتی هاوکاری نێوان هێزی ئاسمانی و هێزی زەمینی خۆجێیی بوو. لە ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٠١، ئەمریکا و بەریتانیا دەستیان کرد بە هێرشی ئاسمانی بۆ سەر ئامانجەکانی تاڵیبان و ئەلقاعیدە لە ئەفغانستان. ئەم هێرشانە سەرەتا فوکەسیان لەسەر بنکە ئاسمانییەکان، دژە فڕۆکە، رادار و بنکە سەربازییە گەورەکان بوو. هەروەها بنکەکانی فەرماندەیی و کۆنترۆڵی تاڵیبان لە کابول، قەندەهار و جەلالاباد کران بە ئامانج.
تایبەتمەندییەکی گرنگی ئەم هێرشە ئاسمانییانە، هەماهەنگی نزیک بوو لەگەڵ تیمەکانی CIA و هێزە تایبەتەکان کە لەناو خاکی ئەفغانستان بوون. ئەوان دەیانتوانی ئامانجەکان بە وردی دەستنیشان بکەن و بەهۆی ئامێرەکانیانەوە هێرشە ئاسمانییەکان رێنمایی بکەن. ئەم شێوازە، کە پێی دەگوترێت "هێرشی ورد" (Precision Strike)، یارمەتیدەر بوو بۆ کەمکردنەوەی زیانی مەدەنی و نەهێشتنی هێزی سەربازی تاڵیبان. هەندێک لە ئامێرەکانی هێرشی ئاسمانی ئەمریکا بریتی بوون لە بۆمبی هێرشی ورد، فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان، و مووشەکی کرووز.
لەلایەکی دیکەوە، ئەرکی سەرەکی شەڕی زەمینی لەسەر شانی هێزەکانی بەرەی یەکگرتووی باکوور بوو. بەرەی یەکگرتووی باکوور بریتی بوو لە هاوپەیمانییەکی گەورە لە نێوان چەندین گروپی ئیتنی و سیاسی دژی تاڵیبان، لەوانە پەشتوونەکانی دژی تاڵیبان، تاجیکەکان، ئۆزبەکەکان، و هەزارەکان. ئەم هێزە نزیکەی ٣٠,٠٠٠ شەڕکەری هەبوو، بەڵام رێکخستن و تەکنەلۆژییان خراپ بوو. بەهۆی هاوکاری داراییەوە لەلایەن CIA، چەکی پێشکەوتوو و راهێنان لەلایەن هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا، و پشتیوانی ئاسمانی، ئەم هێزە خۆجێییە توانی سەرکەوتنی گەورە بەدەستبهێنێت.
سەرکەوتنەکان و داگیرکردنی کابول
تەنها یەک مانگ دوای دەستپێکردنی هێرشی ئاسمانی، سەرکەوتنی گەورە بەدیهات. لە ٩ی نۆڤەمبەری ٢٠٠١، هێزەکانی عەبدولڕەشید دۆستم، کە لەلایەن هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا پشتیوانی دەکران، توانییان شاری مەزاری شەریف داگیر بکەن، کە شاری سەرەکی باکووری ئەفغانستان بوو. ئەمە سەرکەوتنێکی گرنگ بوو، چونکە سەیتەرەی تاڵیبانی لە باکووری ئەفغانستان تێکشکاند و دەروازەی مانەوەی ئەمریکا و هاوپەیمانانی کردەوە.
دوای داگیرکردنی مەزاری شەریف، زۆربەی بەرگری تاڵیبان لە باکووری ئەفغانستان تێکشکا. شارەکانی دیکەی باکوور وەک تالوقان، قوندوز، باگرام، و هیرات بە خێرایی کەوتنە دەست بەرەی یەکگرتووی باکوور. لەماوەی چەند رۆژدا، هێزەکانی بەرەی یەکگرتووی باکوور، بە پشتیوانی هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا و هێرشی ئاسمانی، توانییان بەرەو کابول، پایتەختی ئەفغانستان پێشڕەوی بکەن. لە ١٣ی نۆڤەمبەری ٢٠٠١، کابول کەوت و تاڵیبان پاشەکشەی کرد بەرەو قەندەهار، کە پێگەی سەرەکییان بوو لە باشووری ئەفغانستان.
لە ١٧ی نۆڤەمبەر، رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆنفرانسی بۆن بەسترا، کە تیایدا چەندین لایەنی ئەفغانی کۆبوونەوە بۆ دانانی بنەمای حکومەتی داهاتووی ئەفغانستان. لەم کۆنفرانسەدا، حامد کەرزای دەستنیشان کرا وەک سەرۆکی کاتی ئەفغانستان. کەرزای، کە پەشتوونێکی دژی تاڵیبان بوو، پشتیوانی CIA و هێزە تایبەتەکانی ئەمریکای هەبوو. لە ٧ی دیسەمبەری ٢٠٠١، قەندەهاری، دوا شاری گەورەی ژێر کۆنترۆڵی تاڵیبان، کەوت و رژێمی تاڵیبان بە فەرمی کۆتایی پێهات لە ئەفغاستان، هەرچەندە چەکدارانی تاڵیبان پەرتەوازە بوون و چوونە چیاکان و دێهاتەکان و دواتریش پەناگایان لە پاکستان دۆزییەوە.
ستراتیجی نوێی داگیرکردن
ئۆپەراسیۆنی جاوبرێکەر بووە نموونەیەکی نوێی جەنگکردن کە پێی دەگوترێت مۆدێلی "پێڵاو لەسەر زەوی خفیف" (Light Footprint Model). ئەم مۆدێلە بریتییە لە بەکارهێنانی ژمارەیەکی کەم لە هێزەکانی خۆت لەسەر زەوی، بەڵام بە شێوەیەکی کاریگەر، لەگەڵ پشتیوانی ئاسمانی بەهێز و بەکارهێنانی هێزەکانی خۆجێیی وەک هێزی سەرەکی زەمینی. ئەم مۆدێلە چەندین بەرژەوەندی گرنگی هەیە:
یەکەم، کەمکردنەوەی قوربانی ئەمریکی. بەهۆی ئەوەی کە زۆربەی شەڕی زەمینی لەلایەن هێزە خۆجێییەکان دەکرا، ئەمریکا توانی ژمارەی قوربانییەکانی کەم بکاتەوە. ئەمە رەهەندێکی گرنگی سیاسی هەبوو، چونکە لە سیستەمی دیموکراسیدا، قوربانیی سەربازی کاریگەرییەکی نەرێنی هەیە لەسەر پشتیوانی خەڵک بۆ جەنگ.
دووەم، کەمکردنەوەی خەرجی. ماوەی کورت و سەرکەوتنی خێرای ئۆپەراسیۆنەکە، بە بەراورد لەگەڵ داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ کە زیاتر لە سێ هەفتەی خایاند، بووە هۆی کەمکردنەوەی خەرجی جەنگ. خەرجی رووخاندنی رژێمی تاڵیبان نزیکەی ٤٠ ملیۆن دۆلار بوو، کە زۆر کەمترە لە داگیرکردنی عێراق.
سێیەم، کەمکردنەوەی هەستی داگیرکاری. بەهۆی بەکارهێنانی هێزی خۆجێیی وەک هێزی سەرەکی زەمینی، هەستی "داگیرکردن" لای خەڵکی خۆجێیی کەمتر بوو، کە یارمەتیدەر بوو بۆ رێگەگرتن لە بەرەنگاری و بەرگری خەڵکی مەدەنی.
چوارەم، بەخێراییکردنی پرۆسەی سیاسی. بەهۆی ئەوەی کە سەرکەوتنی سەربازی لەلایەن هێزە خۆجێیەکانەوە بەدەستهاتبوو، هێزە سیاسییە خۆجێییەکان متمانەیەکی زیاتر و پێگەیەکی بەهێزتریان هەبوو لە دانوستانەکانی دامەزراندنی حکومەتی نوێ.
ئەم مۆدێلەی جەنگکردن دواتر لە شوێنەکانی دیکەی جیهان بەکارهاتووە. بۆ نموونە، لە جەنگی سوریا، ئەمریکا هاوکاری هێزەکانی سوریای دیموکراتی کرد لە رووی پشتیوانی ئاسمانی، راهێنان، و هەماهەنگی سەربازی. هەروەها لە لیبیا، لە ساڵی ٢٠١١، ناتۆ پشتیوانی ئاسمانی دابین کرد بۆ هێزە خۆجێییەکان کە دژی رژێمی موعەمەر قەزافی دەجەنگان. لە یەمەن، هاوپەیمانێتی سعودیە پشتیوانی ئاسمانی دابین کرد بۆ هێزەکانی دژی حوسی.
ئەنجامگیری
ئۆپەراسیۆنی جاوبرێکەر، کە یەکەم وەڵامدانەوەی ئەمریکا بوو دوای هێرشەکانی یانزەی سێپتەمبەر، نموونەیەکی دەگمەن بوو لە بەکارهێنانی هێزێکی بچووک بۆ بەدەستهێنانی ئامانجێکی گەورە. ئەم ئۆپەراسیۆنە، کە پشتی بە هەماهەنگی نێوان CIA، هێزە تایبەتەکان، هێزی ئاسمانی، و هێزە خۆجێییەکان بەست، توانی لە ماوەی کەمتر لە ٧٠ رۆژدا.
سەرچاوەکان
39 بینین
