ناوه‌ڕۆك
دەروونی مرۆڤ لەژێر باری ستەمی بەردەوامدا
مرۆڤ بە سروشتی خۆی بۆ گەشەکردن و ئاسوودەیی، پێویستی بە هەستکردن بە ئارامی، شکۆمەندی و توانای کۆنترۆڵکردنی چارەنووسی خۆی هەیە. بەڵام کاتێک تاکێک یان کۆمەڵگەیەکی تەواو بۆ ماوەیەکی درێژ و نەوە دوای نەوە، دەکەوێتە ژێر باری داگیرکاری و ستەمێکی سیستماتیکەوە، ئەم بناغە دەروونیانە بە تەواوی دەڕووخێن. ژیان لەژێر سێبەری داگیرکارییدا، ژیانێکی ئاسایی نییە؛ بەڵکو دۆخێکی بەردەوامی "زەبری دەروونی" (Trauma)ـی بەکۆمەڵە. مێشک و دەروونی مرۆڤ لەم بارودۆخە نائاساییەدا، تووشی حاڵەتێک دەبێت کە پێی دەوترێت "دژوازیی هزریی" (Cognitive Dissonance).
دژوازیی هزریی بریتییە لەو ئازارە دەروونییە قووڵەی کە لە ئەنجامی هەڵگرتنی دوو بیرۆکەی دژبەیەکی بنەڕەتییەوە دروست دەبێت. لە لایەکەوە، مرۆڤی ژێردەستە لە ناخی خۆیدا باوەڕی بەوە هەیە کە شایستەی ژیانێکی ئازاد و بەها مرۆییەکانی خۆیەتی. لە لایەکی دیکەوە، واقیعی تاڵی ڕۆژانە پێی دەڵێت کە ئەو بێهێزە، کۆنترۆڵی بەسەر ژیانی خۆیەوە نییە، و لەلایەن هێزێکی باڵادەستەوە بەردەوام سووکایەتی پێ دەکرێت و مافەکانی پێشێل دەکرێت. ئەم دژوازییە بەردەوامە، وەک ژەهرێک وایە کە ڕۆژانە دەڕژێتە ناو دەروونی تاکەکانەوە و باری دەروونییان تێک دەدات.
لێکەوتەکانی ئەم دۆخە
هەستی بێدەسەڵاتیی: دوای هەوڵی بێئەنجامی بەردەوام بۆ گۆڕینی دۆخەکە، تاک و کۆمەڵگە وردە وردە دەگەنە ئەو باوەڕەی کە هیچ شتێک لە توانای ئەواندا نییە بۆ گۆڕانکاری. ئەمەش دەبێتە هۆی سڕبوون، بێباک بوون، و وازهێنان لە هەر جۆرە بەرەنگارییەک.
لەدەستدانی بەهای خود: پڕوپاگەندەی بەردەوامی داگیرکەر، کە کولتوور و ناسنامەی ژێردەستە وەک دواکەوتوو و بێنرخ وێنا دەکات، وردە وردە کاریگەریی خۆی دادەنێت و دەبێتە هۆی ئەوەی کە تاکی ژێردەستە خۆی بە کەم بزانێت.
نائاساییبوونی ستەم: کاتێک توندوتیژی، گرتن، کوشتن و سوکایەتی دەبێتە بەشێک لە ژیانی ڕۆژانە، چیتر وەک کارەساتێکی گەورە سەیر ناکرێت، بەڵکو دەبێتە "ئاسایی". ئەمە وا دەکات هەستیاریی مرۆڤ بەرامبەر بە ستەم کەم ببێتەوە.
میکانیزمەکانی بەرگریی دەروونی
مێشکی مرۆڤ بۆ ئەوەی لەم دۆزەخە دەروونییەدا شێت نەبێت، بە شێوەیەکی نائاگایانە پەنا بۆ کۆمەڵێک میکانیزمی بەرگریی دەروونی دەبات. ئەم میکانیزمانە لە کورتخایەندا یارمەتیی تاک دەدەن بۆ مانەوە، بەڵام لە درێژخایەندا کاریگەریی وێرانکەریان لەسەر ناسنامە و هەڵوێستی کۆمەڵگە دەبێت. "سیندرۆمی ستۆکهۆڵمی کۆمەڵایەتی" دەرەنجامی هەرە دیاری ئەم میکانیزمانەیە.
میکانیزمەکە بەم شێوەیە کار دەکات
گەورەکردنی کردەوە بچووکە باشەکان، لە جیهانێکدا کە پڕە لە هەڕەشە، بێمافی و نادڵنیایی، بچووکترین کردەوەی ئەرێنی یان چاوەڕواننەکراو لەلایەن داگیرکەرەوە، وەک تیشکێکی ڕووناکی لە تاریکییەکی قووڵدا دەبینرێت. کاتێک ڕژێمێکی ستەمکار کە کاری سەرەکیی کوشتن و سەرکوتکردنە، هەڵدەستێت بە قیرتاوکردنی شەقامێک، دابینکردنی کارەبا، یان دابەشکردنی مووچە لە کاتی خۆیدا، ئەم کردەوانە لە چاوی تاکی ژێردەستەوە وەک "ئەرکی سەرەتایی دەوڵەت" سەیر ناکرێن. بەڵکو وەک "نیعمەت" و "بەخششێک" لەلایەن کەسایەتییەکی بەهێز و باڵادەستەوە لێکدەدرێنەوە. ئەم کردەوانە جۆرێک لە "پێشبینیکردن" و "سەقامگیری" بە ژیانی پڕ لە مەترسیی ئەوان دەبەخشن. بۆیە دەروون پەنایان بۆ دەبات، گەورەیان دەکات و دەیانکاتە بەڵگەیەک لەسەر ئەوەی کە ستەمکارەکە "ئەوەندەش خراپ نییە" یان "لانی کەم خزمەتیشی دەکرد".
بچووککردنەوە و پاساوهێنانەوە بۆ ستەمە گەورەکان:
لەبەرامبەردا، مێشک ناتوانێت بەردەوام لەژێر باری قورسایی یادەوەریی کارەساتە گەورەکاندا بژی (وەک ئەنفال، کیمیاباران، یان کۆمەڵکوژی). هەڵگرتنی بەردەوامی ئەم زەبرە دەروونییە، مرۆڤ بەرەو شێتبوون دەبات. بۆیە، میکانیزمی بەرگریی دەروونی هەڵدەستێت بە بچووککردنەوەی ئەم تاوانانە لە ڕێگەی چەند تەکنیکێکەوە:
پاساوهێنانەوەی عەقڵانی (Rationalization): دروستکردنی گوتاری وەک: "ڕاستە وای کرد، بەڵام ناچار بوو بۆ پاراستنی ئاسایشی وڵات"، یان "خودی کوردەکانیش هۆکار بوون".
پاساوهێنانەوەی عەقڵانی (Rationalization): دروستکردنی گوتاری وەک: "ڕاستە وای کرد، بەڵام ناچار بوو بۆ پاراستنی ئاسایشی وڵات"، یان "خودی کوردەکانیش هۆکار بوون".
لەبیرچوونەوەی هەڵبژاردەیی: مێشک بە شێوەیەکی نائاگایانە هەوڵ دەدات یادەوەرییە هەرە ئازاربەخشەکان بسڕێتەوە یان بیانخاتە پەراوێزەوە و لەبری ئەوە، یادەوەریی ئەو "ڕۆژە خۆشانە" بهێنێتەوە یاد کە لە سەردەمی ستەمکاردا هەبوون.
بەراوردکاریی هەڵە: بەراوردکردنی دۆخی ژێر ستەمی پێشوو لەگەڵ ناسەقامگیریی دوای ڕووخانی ڕژێمەکە. بۆ نموونە دەڵێن: "ڕاستە ئەنفالی دەکردین، بەڵام لانی کەم ئەوکات مووچە هەبوو"، لێرەدا نرخی ئازادی و شکۆ لەبەرامبەر ئاسایشێکی ساختەدا بەهای نامێنێت.
دەرەنجامەکان: برینێک، قوڵتر لە جەستە
ئەم سیندرۆمە تەنها حاڵەتێکی دەروونیی تاکەکەسی نییە، بەڵکو کاتێک دەبێتە دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی، دەرەنجامی کوشندەی بۆ داهاتووی نەتەوەکە دەبێت.
شێواندنی ویژدانی مێژوویی: نەوەی نوێ لەژێر کاریگەریی ئەم گێڕانەوە شێواوەدا، تێگەیشتنێکی ڕاست و دروستی بۆ مێژووی خۆی نابێت. ستەمکار وەک کەسایەتییەکی ئاڵۆز و خاوەن "خراپە و چاکە" وێنا دەکرێت، نەک وەک تاوانبارێک. ئەمەش ڕێگە لە دادپەروەری و لێپرسینەوەی مێژوویی دەگرێت.
دابەشبوونی کۆمەڵایەتی: کۆمەڵگە دابەش دەبێت بەسەر دوو بەرەی دژبەیەکدا: بەرەی قوربانییەکان و ئەو کەسانەی هێشتا زامی زەبرەکەیان لەسەرە، و بەرەیەک کە داکۆکی لە "چاکەکانی" ڕژێمی پێشوو دەکات. ئەمە دەبێتە هۆی لاوازبوونی یەکڕیزیی نەتەوەیی و بەردەوامیدان بە سیاسەتی "پەرتکە و زاڵ بە" تەنانەت دوای نەمانی داگیرکەریش.
بەربەست لەبەردەم بنیاتنانی داهاتوویەکی تەندروست: کاتێک کۆمەڵگەیەک نەتوانێت بە شێوەیەکی دروست مامەڵە لەگەڵ برینەکانی ڕابردووی بکات، ناتوانێت داهاتوویەکی تەندروست بنیات بنێت. ترس لە ئاژاوەی دوای ئازادی، دەبێتە هۆی ئەوەی هەندێک کەس حەسرەت بۆ "سەقامگیریی" سەردەمی دیکتاتۆری بخوازن. ئەمەش مەترسیی سەرهەڵدانەوەی سیستمە تۆتالیتارەکان زیاد دەکات.
کۆبەند
سیندرۆمی ستۆکهۆڵمی کۆمەڵایەتی، برینێکی دەروونیی قووڵە کە لە زەبری بەردەوامی ژێردەستەییەوە لەدایک دەبێت. ئەو میکانیزمەیە کە مێشک بۆ ڕزگاربوون لە ئازاری دژوازیی هزریی دایدەهێنێت؛ لە ڕێگەی گەورەکردنی خێرێکی بچووکی ستەمکار و لەبیرکردن یان بچووککردنەوەی تاوانە گەورەکانی. ئەمە زیندانێکی دەروونییە کە تەنانەت دوای ڕووخانی زیندانە فیزیکییەکانیش، قوربانییەکان بە بەندکراوی دەهێڵێتەوە. چارەسەری ئەم دیاردەیە پرۆسەیەکی درێژخایەنە و پێویستی بە شۆڕشێکی هزری، پەروەردەیەکی نیشتمانیی دروست، و ئازایەتیی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستییەکانی مێژوو هەیە، تاوەکو کۆمەڵگە بتوانێت برینەکانی ساڕێژ بکات و لەسەر بناغەیەکی تەندروست داهاتووی خۆی بنیات بنێت.
سەرچاوەکان
29 بینین
