پێشەکی
جەنگی ناوخۆی یۆنان، کە لە نێوان ساڵانی ١٩٤٦ و ١٩٤٩ ڕوویدا، یەکێک بوو لە کارەساتبارترین و دڵتەزێنترین ڕووداوەکانی مێژووی هاوچەرخی یۆنان. ئەم جەنگە ناوخۆییە، کە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی دووەمی جیهانی سەری هەڵدا، وڵاتەکەی بۆ ماوەی سێ ساڵ خستە ناو ئاگری شەڕ و ململانێی خوێناوی.
پاشخانی مێژوویی
بۆ تێگەیشتن لە هۆکارەکانی سەرهەڵدانی جەنگی ناوخۆی یۆنان، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەردەمی داگیرکاریی نازییەکان لە ماوەی جەنگی دووەمی جیهانیدا. لە کاتی داگیرکاریی نازییەکاندا، چەندین گرووپی بەرەنگاری لە یۆناندا سەریان هەڵدا، کە گرنگترینیان بریتی بوون لە بەرەی نیشتمانیی ڕزگاریخوازی یۆنان (EAM) و لقە سەربازییەکەی، سوپای ڕزگاریخوازی گەلی یۆنان (ELAS)، کە لەلایەن کۆمۆنیستەکانەوە سەرکردایەتی دەکران. لەگەڵ کشانەوەی هێزەکانی نازی لە ١٩٤٤دا، ململانێ لە نێوان گرووپە جیاوازەکانی بەرەنگاری و حکومەتی نوێی یۆنان، کە پشتگیریی بەریتانیای هەبوو، دەستی پێکرد.
دەستپێکردنی جەنگ
جەنگی ناوخۆی یۆنان بە شێوەیەکی فەرمی لە مارسی ١٩٤٦دا دەستی پێکرد، کاتێک چەکدارانی چەپ هێرشیان کردە سەر بنکەیەکی پۆلیس لە شاری لیتۆخۆرۆن. ئەم ڕووداوە وەک خاڵی دەستپێکی جەنگەکە دادەنرێت، هەرچەندە ناکۆکی و پێکدادانی بچووکتر پێش ئەو بەروارە ڕوویان دابوو. حکومەتی یۆنان، کە پشتگیریی وڵاتانی ڕۆژئاوایی هەبوو، بە فەرمی ڕایگەیاند کە وڵات لە دۆخی جەنگدایە و دەستی کرد بە ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی هێزە چەپڕەوەکان.
لایەنەکانی جەنگ
جەنگی ناوخۆی یۆنان بە شێوەیەکی سەرەکی لە نێوان دوو لایەندا بوو: حکومەتی یۆنان و هێزە چەپڕەوەکان. حکومەتی یۆنان، کە سەرەتا لەلایەن بەریتانیاوە و دواتر لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە پشتگیری دەکرا، هێزە سەربازی و پۆلیسییەکانی خۆی بەکارهێنا بۆ بەرەنگاربوونەوەی یاخیبووان. لە بەرامبەردا، هێزە چەپڕەوەکان، کە زۆربەیان کۆمۆنیست بوون، لەژێر چەتری سوپای دیموکراتیی یۆناندا (DSE) کۆببوونەوە. ئەم هێزە چەپڕەوانە پشتگیرییان لە یۆگۆسلاڤیا، بولگاریا و ئەلبانیا وەردەگرت.
ڕەوتی جەنگ
جەنگەکە بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕی. لە سەرەتادا، هێزە چەپڕەوەکان توانییان کۆنتڕۆڵی بەشێکی بەرچاو لە ناوچە شاخاوییەکانی باکووری یۆنان بکەن و چەندین هێرشی سەرکەوتوویان ئەنجامدا. بەڵام لە ١٩٤٧دا، کاتێک ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەستی کرد بە پێدانی یارمەتیی سەربازی و ئابووری بە حکومەتی یۆنان لە چوارچێوەی دۆکترینی ترومان، هاوسەنگیی هێز بەرەو لای حکومەت گۆڕا. هەروەها، ناکۆکیی نێوان ستالین و تیتۆ لە ١٩٤٨دا بووە هۆی کەمبوونەوەی پشتگیریی یۆگۆسلاڤیا بۆ هێزە چەپڕەوەکانی یۆنان، کە زەبرێکی گەورەی لێدان.
دەرئەنجامەکانی جەنگ
جەنگی ناوخۆی یۆنان لە ئۆکتۆبەری ١٩٤٩دا بە سەرکەوتنی حکومەت کۆتایی هات. دەرئەنجامە ڕاستەوخۆکانی جەنگەکە زۆر قورس بوون: نزیکەی ١٥٨،٠٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا، سەدان هەزار کەس ئاوارە بوون، و ژێرخانی ئابووریی وڵات بە تەواوی تێکشکا. زۆربەی سەرکردە و ئەندامانی هێزە چەپڕەوەکان یان کوژران یان ناچار بوون پەنا بۆ وڵاتانی دراوسێ ببەن. هەروەها، دەیان هەزار کەس لە لایەنگرانی چەپ دەستگیر کران و خرانە زیندان یان دوورگە دوورەدەستەکان.
کاریگەرییە درێژخایەنەکان
جەنگی ناوخۆی یۆنان کاریگەریی قووڵی لەسەر کۆمەڵگا و سیاسەتی یۆنان بەجێهێشت. لە ڕووی سیاسییەوە، جەنگەکە بووە هۆی لاوازبوونی بزووتنەوەی چەپ لە یۆنان بۆ چەندین دەیە و بەهێزبوونی هێزە ڕاستڕەوەکان. هەروەها، جەنگەکە کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئابووریی وڵات هەبوو و پرۆسەی بووژانەوەی دوای جەنگی دووەمی جیهانی خاو کردەوە. لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە، جەنگەکە برینی قووڵی لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان دا و دابەشبوونێکی توندی لە نێوان لایەنگرانی چەپ و ڕاستدا دروستکرد کە بۆ چەندین دەیە بەردەوام بوو.
لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا، جەنگی ناوخۆی یۆنان یەکێک بوو لە یەکەم ململانێکانی سەردەمی جەنگی سارد و بووە هۆی بەهێزبوونی پەیوەندیی یۆنان لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ناتۆ. هەروەها، ئەم جەنگە کاریگەریی لەسەر سیاسەتی ئەمریکا لە ناوچەکەدا هەبوو و بووە هۆی پەرەسەندنی دۆکترینی ترومان، کە دواتر بووە بنەمای سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە سەردەمی جەنگی سارددا.
ئەنجامگیری
جەنگی ناوخۆی یۆنان یەکێک بوو لە تاڵترین و کارەساتبارترین ڕووداوەکانی مێژووی هاوچەرخی یۆنان. ئەم جەنگە نەک تەنها ژیانی سەدان هەزار کەسی لەناوبرد و ژێرخانی وڵاتی وێرانکرد، بەڵکو کاریگەریی درێژخایەنی لەسەر سیاسەت، ئابووری و کۆمەڵگای یۆنان بەجێهێشت. هەروەها، ئەم جەنگە ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە شێوەگرتنی سیاسەتی نێودەوڵەتی لە سەرەتای سەردەمی جەنگی سارددا. لێکۆڵینەوە لە جەنگی ناوخۆی یۆنان گرنگە بۆ تێگەیشتن لە مێژووی هاوچەرخی یۆنان و ناوچەکە، هەروەها بۆ تێگەیشتن لە دینامیکیەتی ململانێ ناوخۆییەکان و کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان.
