ناوه‌ڕۆك
پێشەکی: نەورۆز موڵکی کێیە؟
ئایا نەورۆز، بەو مێژووە دێرین و کولتوورە دەوڵەمەندەیەوە، جەژنێکی تایبەت بە نەتەوەی کوردە؟ ئایا ئەو ئاگرەی لەوپەڕی کوردستانەوە تا ئەمپەڕی هەڵدەکرێت، تەنها هێمایە بۆ هاتنی بەهار یان ڕەمزی ڕزگاری و سەرکەوتنێکی مێژووییە کە لە ناخی کورددا ڕەگی داکوتاوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە بە سادەیی "بەڵێ"یە. نەورۆز جەژنی نەتەوەیی و مێژوویی گەلی کوردە. ئەم بۆنەیە تەنیا یادکردنەوەی گۆڕانی وەرزەکان نییە، بەڵکوو داستانێکی خوێناوی و پڕ لە شانازیی بەرەنگاربوونەوەی ستەم و بەدەستهێنانی ئازادییە کە کورد خاوەندارێتی دەکات. لەم ڕاپۆرتەدا، بە پشت بەستن بە بەڵگە مێژووییەکان و گێڕانەوە ڕەسەنە کوردییەکان، ئەم ڕاستییە دەسەلمێنین و تیشک دەخەینە سەر چۆنیەتیی دزینی ئەم بۆنە نەتەوەییە لەلایەن گەلانی دیکەوە.
لە ڕاپەڕینی مادەکانەوە تا ئەفسانەی کاوە
بۆ تێگەیشتن لە قووڵایی و ڕەسەنایەتیی جەژنی نەورۆز، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەردەمێک کە باوباپیرانی کورد، گەلی ماد، لەژێر چەپۆکی یەکێک لە دڕندەترین ئیمپراتۆریەتەکانی مێژوودا دەیناڵاند. ئیمپراتۆریەتی ئاشووری، کە بە سوپا توندوتیژ و سیاسەتی سەرکوتکارانەی ناسرابوو، بۆ ماوەیەکی درێژ ناوچەکانی زاگرۆسی کۆنترۆڵ کردبوو و باج و سەرانەیەکی قورسی بەسەر خەڵکەکەدا سەپاندبوو. ئەم ستەمکارییە بەردەوامە، ورەی بەرەنگاری لە دڵی گەلانی ژێردەستەدا، بەتایبەتی لەناو هۆزە جیاوازەکانی ماددا، زیندوو ڕاگرتبوو.
یەکەم پریشکی ئەم شۆڕشە، لە ساڵی ٧١٦ پێش زاییندا دەبینرێت، لەوکاتەدا زووحاک (ئەژدی هاک) حاکمێکی ناوچەیی هۆزی (ماننایی) بووە کە ملی بۆ دەسەڵاتی توندوتیژی ئاشووریە سامیەکان کەچ کردووە و بەرەنگاری نەکردوون. خەڵکیش لەمە ناڕازی بوون و ڕاپەڕیێنکیان لە دژی بەرپاکردووە کە تێیدا ئەژدی هاک کوژراوە. ڕاپەڕینەکان لە دژی ئاشوور درێژەی دەبێ و نزیکەی پاش ٩٨ ساڵ لە ڕاپەڕینەکەی هۆزی ماننایی، دانیشتووانی ناوچەکە جارێکی تر بە شێوەیەکی فراوان دژی دەسەڵاتی ئاشوور ڕادەپەڕن و ئاشووریەکان لە ناوچەکە وەدەر دەنێن. بەوەشەوە ناوەستن تا ئەوەی سوپای ماد بە سەرکردایەتی کەیخەسرەو لە ساڵی (٦۱٤پ.ز) لە ڕووباری دیجلە دەپەڕنەوە و سوپای ئاشوور تووشی شکستێکی گەورە دەکەن، (ئاشوور)ی شاری پیرۆزی ئاشووریەکان لەلایەن سوپای مادەوە داگیردەکرێ، بەمەش ورەی ئاشووریەکان بە تەواوی دەڕوخێت، پاشان سوپای ماد بە هاوبەشی لەگەڵ سوپای بابلدا لە (٦۱۳پ.ز) گەمارۆی نەینەوای پایتەختی ئاشوور دەدەن و دوای بەرەنگاریەکی سەخت لە ساڵی (٦۱۲پ.ز) شارەکە دەگرن و کۆتایی بە دەسەڵاتە ستەمکارو توندوتیژەکەی ئاشوور دەهێنن.
بۆچی ٢١ـی مارس
ئەم سەرکەوتنە مەزنە، کە لە ڕۆژی ٢١ی مارسدا ڕوویدا و هاوکات بوو لەگەڵ یەکسانبوونی شەو و ڕۆژ و هاتنی وەرزی بەهار، بووە بنەمای لەدایکبوونی جەژنی نەتەوەیی نەورۆز. هەڵکردنی ئاگر لەسەر لوتکەی چیاکان، تەنها ئاهەنگگێڕان نەبوو، بەڵکوو سیگناڵ و پەیامی گەیاندنی مزگێنیی ئازادی بوو لە نێوان شار و گوندە دوورودەستەکانی کوردستاندا؛ ڕاگەیاندنی سەردەمێکی نوێ و کۆتاییهاتنی زستانی ستەمکاری بوو.
بەم شێوەیە، مێژووی ڕاستەقینەی ڕزگاریی نەتەوەیی، بە تێپەڕبوونی کات، خۆی لە قاڵبی ئەفسانەی "کاوەی ئاسنگەر و زوحاک"دا بینییەوە. ئەم ئەفسانەیە، گێڕانەوەی هونەری و سیمبولیی هەمان ڕووداوی مێژووییە. "زوحاک"ی خوێنڕێژ بووە هێمای دەسەڵاتی بێگانە و ستەمکاری ئاشووری. "کاوە"ی ئاسنگەریش بووە سیمبولی گەلی ڕاپەڕیوی کورد و سەرکردەکەیان "کەیخەسرەو" کە چەکوشەکەی کردە چەکی ڕزگاری. ئەو ئاگرەی کاوە لەسەر چیا کردییەوە، هەمان ئەو ئاگرە مێژووییەیە کە پەیامی سەرکەوتنی بەسەر نەینەوادا ڕاگەیاند. کەواتە نەورۆز بۆ کورد تەنها هاتنی بەهار و نوێبوونەوەی سرووشت نییە، بەڵکوو لە بنەڕەتدا، ڕۆژی لەدایکبوونەوەی نەتەوە و ساڵیادی مەزنترین سەرکەوتنی مێژووییەتی.
فارس و دزینی مێژووی کورد
بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە: چۆن نەورۆز، کە هێمای سەرکەوتنی مادەکان (کورد)ە بەسەر ئاشوورییەکاندا، لەلایەن فارسەکانەوە قۆرخ کرا و کرایە جەژنێکی نەتەوەیی خۆیان؟ وەڵامەکەی لە پرۆسەیەکی مێژوویی دوورودرێژی دزینی ناسنامەدایە. فارسەکان، کە لە مێژوودا زۆربەی کات دەسەڵاتدار بوون و ئیمپراتۆریەتە یەک لەدوای یەکەکانیان لەسەر خاکی کورد و گەلانی دیکە دامەزراندووە، نەک تەنها خاکیان داگیر کردووە، بەڵکوو هەوڵیان داوە مێژوو و کولتووری گەلانی ژێردەستە بۆ خۆیان بەرن و بە ناوی خۆیانەوە تۆماری بکەن.
داگیرکردنی مێژووی مادەکان
فارسەکان، بەتایبەتی لە سەردەمی هەخامەنشییەکانەوە، هەوڵیان داوە میراتی مادەکان بسڕنەوە و خۆیان وەک تاکە میراتگری شارستانیەتەکانی ناوچەکە پیشان بدەن. لە کاتێکدا مادەکان باوباپیرانی کوردن و ڕۆڵێکی سەرەکییان لە دامەزراندنی یەکەمین ئیمپراتۆریەتی گەورەی ناوچەکەدا هەبووە، مێژووی فارس نووسراو بە ئەنقەست ئەم ڕۆڵە پەراوێز دەخات یان بە ناوی خۆیەوە تۆماری دەکات.
گۆڕینی ناوەڕۆکی نەورۆز
ئەفسانەی "کاوە و زوحاک"یان لە چوارچێوەی فەلسەفەی کوردیی خۆی، کە بەرەنگاربوونەوەی ستەم و ڕزگارییە، داماڵی و لەناو "شانامە"ی فیردەوسیدا بە شێوازێک دایانڕشتەوە کە لەگەڵ فەلسەفە و مێژووی پاشایەتیی فارسدا بگونجێت. زۆرجار نەورۆز بە پاشای ئەفسانەیی فارس، "جەمشید"، دەبەستنەوە کە گوایە ئەو ئەم ڕۆژەی داهێناوە، لە کاتێکدا ئەمە هیچ بنەمایەکی مێژوویی نییە و تەنها هەوڵێکە بۆ سڕینەوەی ناسنامە ڕاستەقینەکەی نەورۆز. ئەم دزینی ناسنامەیە تەنها لە نەورۆزدا قەتیس نەماوە. فارسەکان بە درێژایی مێژوو هەوڵیان داوە زمانی کوردی وەک شێوەزارێکی فارسی بناسێنن، جلوبەرگی کوردی، مۆسیقای کوردی و تەنانەت کەسایەتییە مێژووییەکانی کوردیش بە ناوی خۆیانەوە تۆمار بکەن. داگیرکردنی خاکی کوردستان و هەوڵدان بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە کوردییەکان، بەشێکە لە هەمان سیاسەتی سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیی کورد.
سەرچاوەکان
28 بینین
