پێشەکی
کێڵگەی غازی کۆرومۆر (Khor Mor Gas Field)، یەکێکە لە دیارترین و ستراتیژیترین کێڵگە غازییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گەورەترین کێڵگەی غازی بەرهەمهێنراوە لە هەرێمی کوردستان و عێراقدا. ئەم کێڵگەیە تەنیا سەرچاوەیەکی سروشتیی نییە، بەڵکوو بۆتە چەقی هاوکێشە ئاڵۆزەکانی وزە، ئابووری و سیاسەت لە ناوچەکەدا. گرنگیی کۆرومۆر لەوەدایە کە تاکە سەرچاوەی دابینکردنی سووتەمەنییە بۆ وێستگەکانی کارەبا کە ژیانی ڕۆژانەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانی پێوە بەندە.
جوگرافیا و مێژووی دۆزینەوە
کێڵگەی کۆرومۆر دەکەوێتە سنوری ناحیەی قادر کەرەم لە قەزای چەمچەماڵ، سەر بە پارێزگای سلێمانی. ئەم ناوچەیە بەشێکە لەو ناوچانەی کە لە ڕووی جیۆلۆجییەوە دەوڵەمەندن بە چینە بەردینەکان کە توانای کۆکردنەوەی هایدرۆکاربۆنیان هەیە. شوێنەکەی لە ڕووی سەربازی و ئەمنییەوە دەکەوێتە ناوچەیەکی هەستیارەوە کە نزیکە لە هێڵەکانی تەماسی نێوان هێزەکانی پێشمەرگە و هێزە عێراقییەکان، ئەمەش وایکردووە هەمیشە لەژێر مەترسیی ئەمنیدا بێت. مێژووی دۆزینەوەی ئەم کێڵگەیە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی سەرەتای سەدەی بیستەم. یەکەم بیر لەم کێڵگەیەدا لە ساڵی ١٩٢٨ لێدراوە، بەڵام لەو سەردەمەدا بەهۆی ئەوەی جیهان زیاتر تینووی نەوت بوو نەک غاز، وە تەکنەلۆژیای گواستنەوەی غاز پێشکەوتوو نەبوو، فەرامۆش کرا. لە ساڵی ١٩٥٣ جارێکی تر حکومەتی ئەوکاتی عێراق کاری تێدا کرد، بەڵام دیسانەوە بە داخراوی مایەوە.
خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی ئەم کێڵگەیەدا لەپاش پرۆسەی ئازادی عێڕاق بوو لە ساڵی ٢٠٠٧ بوو کاتێک حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی سەربەخۆی وزەدا، گرێبەستێکی ستراتیژی لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای دانە غاز و نەوتی هیلالی ئیماراتی واژۆ کرد. ئەمە بووە سەرەتای قۆناغی بەرهەمهێنانی ڕاستەقینە و لە ماوەیەکی پێوانەییدا (١٥ مانگ)، پڕۆژەکە کەوتە کار و یەکەم بڕی غاز ڕەوانەی وێستگەی کارەبای چەمچەماڵ کرد.
بەڕێوەبردن و وەبەرهێنان
بەڕێوەبردنی کێڵگەی کۆرومۆر لەلایەن کۆنسۆرسیۆمێکەوە دەکرێت بە ناوی (پیرڵ پێتڕۆڵیۆم). کە پێکهاتووە لە:
١. دانە غاز: وەبەرهێنەری سەرەکی و بەڕێوەبەری تەکنیکی بە ڕێژەی ٣٥٪
٢. نەوتی هیلال: هاوبەشی سەرەکی بە ڕێژەی ٣٥٪
٣. کۆمپانیا ئەورووپییەکان: دواتر هەریەکە لە کۆمپانیاکانی OMVی نەمساوی، MOLی هەنگاری و RWEی ئەڵمانی بوونە خاوەن پشک، هەریەکەیان ١٠٪ کە ئەمەش ڕەهەندێکی نێودەوڵەتی بەهێزی بە کێڵگەکە بەخشی. ئەم کۆمپانیا زەبەلاحانە ملیاران دۆلاریان لە کێڵگەکەدا خەرج کردووە و پلانیان هەیە بەرهەمهێنان بۆ ئاستێکی پێوانەیی بەرز بکەنەوە کە لە ئێستادا لەژێر ناوی پڕۆژەی (KM250) کار بۆ زیادکردنی ٢٥٠ ملیۆن پێ سێجای تر دەکرێت.
گرنگیی ئابووری و بڕبڕەی پشتی کارەبا
کۆرومۆر بۆ هەرێمی کوردستان تەنیا کێڵگەیەک نییە، بەڵکوو بە "سییەکانی وزەی کوردستان" دادەنرێت. ئەم کێڵگەیە ڕۆژانە نزیکەی ٥٠٠ ملیۆن پێ سێجا غازی سروشتی بەرهەم دەهێنێت. لە ڕێگەی بۆرییەوە دەگوازرێتەوە بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا لە (چەمچەماڵ، بازیان و هەولێر). بەپێی ئامارە فەرمییەکان، نزیکەی ٨٠٪ی کارەبای کوردستان بەرهەمدێنێت. بەبێ ئەم کێڵگەیە، هەرێمی کوردستان ناچار دەبێت ساڵانە ملیارەها دۆلار لە کڕینی دیزڵ (گازوایل) خەرج بکات.
جگە لە غازی وشک بۆ کارەبا، ڕۆژانە زیاتر لە ١٠٠٠ تەن غازی شل (LPG) بۆ ماڵان و نزیکەی ١٥٠٠٠ بەرمیل کۆندێنسەیت (نەوتی سووک) بەرهەم دەهێنێت کە سەرچاوەیەکی داهاتی گرنگ
لەم ساڵانەی دواییدا دۆخی ئەمنی کێڵگەکە ئاڵۆزی تێکەوتووە وە پەیوەستە بە ململانێی هێزە عێراقی و هەرێمایەتییەکان. بەپێی زانیارییە هەواڵگرییەکان و لێدوانە نافەرمییەکان، سەرچاوەی هەڕەشەکان بۆ سەر کۆرومۆر بریتین لەو گرووپە چەکدارانەی کە لەژێر چەتری "مقاومە" و بەشێک لە حەشدی شەعبیدا کاردەکەن، کە بە ئاشکرا وەک بریکاری ئێران لە ناوچەکە دەناسرێن. ئەم گرووپانە چەندین جار لە ناوچەکانی دوزخورماتوو و دەوروبەری کەرکوکەوە کە لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵدایە، مووشەک و درۆنیان ئاراستەی کێڵگەکە کردووە.
لەم ساڵانەی دواییدا دۆخی ئەمنی کێڵگەکە ئاڵۆزی تێکەوتووە وە پەیوەستە بە ململانێی هێزە عێراقی و هەرێمایەتییەکان. بەپێی زانیارییە هەواڵگرییەکان و لێدوانە نافەرمییەکان، سەرچاوەی هەڕەشەکان بۆ سەر کۆرومۆر بریتین لەو گرووپە چەکدارانەی کە لەژێر چەتری "مقاومە" و بەشێک لە حەشدی شەعبیدا کاردەکەن، کە بە ئاشکرا وەک بریکاری ئێران لە ناوچەکە دەناسرێن. ئەم گرووپانە چەندین جار لە ناوچەکانی دوزخورماتوو و دەوروبەری کەرکوکەوە کە لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵدایە، مووشەک و درۆنیان ئاراستەی کێڵگەکە کردووە.
بۆچی کۆرومۆر دەکرێتە ئامانج؟
لێدان لە کۆرومۆر، لێدانە لە ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزاریی هەرێم بۆ دروستکردنی ناڕەزایەتی جەماوەری بەهۆی نەبوونی خزمەتگوازری. ئێران و گرووپەکانی دەیانەوێت ڕێگری بکەن لەوەی هەرێمی کوردستان ببێتە هەناردەکارێکی غاز بۆ تورکیا و ئەوروپا، چونکە ئەمە دەبێتە ڕکابەر بۆ غازی ئێران و کاریگەری لەسەر هەژموونی تاران لە بازاڕی وزەدا. هەروەها ملکەچکردنی هەرێمە بە پەکخستنی کێڵگەکە. واتە ناچارکردنی هەرێم بۆ پشت بەستن بە وزەی دراوسێکان و بەغداد.
کۆرومۆر وەک کارتێکی فشار
کێڵگەی کۆرومۆر تەنیا کێشەیەکی ناوخۆیی عێراق نییە، بەڵکوو بەشێکە لە "جەنگی ساردی وزە".
وڵاتانی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئەمریکا، بە بایەخەوە لە کۆرومۆر دەڕوانن. پلانی درێژخایەنی ڕۆژئاوا ئەوەیە کە غازی کوردستان ببێتە جێگرەوەیەک بۆ غازی ڕوسیا و ئێران بۆ بازاڕەکانی ئەوروپا. ئەمەش وایکردووە ئەمریکا وەبەرهێنان و پاراستنی ئەم کێڵگەیە بە گرنگ بزانێت و تەنانەت قەرزی ٢٥٠ ملیۆن دۆلاریشی بۆ پەرەپێدانی تەرخان کردووە. بۆ ئێران، کۆرومۆر "هێڵی سوورە" ئەگەر غازەکەی بۆ دەرەوە بڕوات. ئێران دەیەوێت خۆی تاکە دابینکەری غاز بێت بۆ عێراق و تورکیا. ڕوسیاش هەرچەندە پەیوەندی باشی لەگەڵ هەرێم هەیە، بەڵام لە ستراتیژییەتدا نایەوێت هیچ سەرچاوەیەکی نوێی غاز جێگەی غازپرۆم بگرێتەوە لە ئەوروپا. هێرشەکان بۆ سەر کۆرومۆر پەیامێکی ڕوونی تارانی تێدایە: "ڕێگە نادەین کوردستان ببێتە ناوەندێکی وزەی سەربەخۆ".
دوایین و گەورەترین هێرش (پەکخستنی کەرتی وزە)
لە ٢٦ / ١١ / ٢٠٢٥، کێڵگەکە ڕووبەڕووی مەترسیدارترین هێرش بووەوە لە ڕێگەی درۆنی بۆمبڕێژکراوەوە کە بووە هۆی پەکخستنی تەواوی کێڵگەکە بۆ ماوەی ٤ ڕۆژ، بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان دابەزی بۆ نزمترین ئاست. زۆربەی ناوچەکان کەمتر لە ٦ کاتژمێر کارەبایان هەبوو. ئەم ڕووداوە دەریخست کە کۆرومۆر چەندە هەستیارە و یەک هێرش دەتوانێت ژیانی تەواوی هەرێم پەکبخات.
دوای زیادبوونی هێرشەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان بە فەرمی و لە ڕێگەی کەناڵە دیپلۆماسییەکانەوە داوای لە هاوپەیمانان و بەتایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کرد کە سیستەمی بەرگری ئاسمانی (وەک C-RAM یان Patriot) لە دەوروبەری کێڵگەکە جێگیر بکەن، یان ڕێگە بە هەرێم بدەن خۆی بیکڕێت. بەڵام حکومەتی عێراق بە بیانووی "سەروەری"، ڕێگە نادات هەرێمی کوردستان ببێتە خاوەنی چەکی پێشکەوتووی بەرگری ئاسمانی. هەرێم ناتوانێت بەبێ ڕەزامەندی وەزارەتی بەرگری عێراق (ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان) سیستەمی لەو شێوەیە دابمەزرێنێت.
دوای زیادبوونی هێرشەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان بە فەرمی و لە ڕێگەی کەناڵە دیپلۆماسییەکانەوە داوای لە هاوپەیمانان و بەتایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کرد کە سیستەمی بەرگری ئاسمانی (وەک C-RAM یان Patriot) لە دەوروبەری کێڵگەکە جێگیر بکەن، یان ڕێگە بە هەرێم بدەن خۆی بیکڕێت. بەڵام حکومەتی عێراق بە بیانووی "سەروەری"، ڕێگە نادات هەرێمی کوردستان ببێتە خاوەنی چەکی پێشکەوتووی بەرگری ئاسمانی. هەرێم ناتوانێت بەبێ ڕەزامەندی وەزارەتی بەرگری عێراق (ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان) سیستەمی لەو شێوەیە دابمەزرێنێت.
هەروەها تاران لە ڕێگەی باڵەکانی لە بەغداد، فشاری توند دەکات بۆ ڕێگریکردن لەم هەنگاوە، چونکە دانانی سیستەمی بەرگری، کۆرومۆر لەژێر ڕەحمەتی مووشەکەکانی ئەوان دەردەهێنێت و دەیکاتە قەڵایەکی پارێزراو، ئەمەش لە بەرژەوەندی ئەوان نییە.
تا ئێستا ئەمریکا وێڕای ئیدانەکردن، هەنگاوی پراکتیکی گەورەی بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری تایبەت بە کێڵگەکە نەناوە، ئەمەش وەک ڕاگرتنی هاوسەنگی لەگەڵ بەغداد لێکدەدرێتەوە.
دەرەنجام
کێڵگەی غازی کۆرومۆر، لە ڕوانگەی ئەکادیمی و ستراتیژییەوە، شادەماری ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتی هەرێمی کوردستانە. گەشەسەندن و مانەوەی کەرتی کارەبا و پیشەسازی لە هەرێم بەندە بە بەردەوامی ئەم کێڵگەیە. بەڵام لە هەمان کاتدا، ئەم کێڵگەیە بووەتە قوربانیی جوگرافیا و ململانێی زلهێزەکان. لە کاتێکدا دەتوانێت ببێتە سەرچاوەی وزە بۆ جیهان، ئێستا لەژێر هەڕەشەی بەردەوامی گرووپە چەکدارەکان و ئەجێندای هەرێمایەتیدایە. چارەنووسی ئەم کێڵگەیە نەک تەنیا داهاتووی وزەی کوردستان، بەڵکوو پێگەی سیاسی هەرێمیش لە هاوکێشە نێودەوڵەتییەکاندا دیاری دەکات.
13 بینین
