ئیمپراتۆر تایشۆ

ناساندن

ئیمپراتۆر تایشۆ (بە ئینگلیزی: Emperor Taishō، بە عەرەبی: الإمبراطور تايشو، بە ژاپۆنی: 大正天皇) ١٢٣هەمین ئیمپراتۆری ژاپۆن بوو، و دووەم فەرمانڕەوای ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن بووە لە ٣٠ی تەممووزی ١٩١٢ تا کۆچی دوایی لە ساڵی ١٩٢٦. ناوی تایبەتی ئیمپراتۆر یۆشیهیتۆ بووة. بەپێی داب و نەریتی ژاپۆنییەکان، لەکاتی حوکمڕانیدا ئیمپراتۆر بە سادەیی پێی دەوترێت "ئیمپراتۆر". دوای مردنیش بە ناوێکی دوای مردنی ناسراوە، کە ناوی ئەو سەردەمەیە کە هاوکاتە لەگەڵ حوکمڕانییەکەی. بەهۆی ئەوەی لە سەردەمی تایشۆدا فەرمانڕەوایی کردووە، بە "ئیمپراتۆر تایشۆ" ناسراوە.

سەرەتای ژیان

شازادە یۆشیهیتۆ لە کۆشکی تۆگو لە شاری ئاکاساکا لە تۆکیۆ، لە ١٨٧٩/٨/٣١ لەدایکبووە، دایک و باوکی ناویان ئیمپراتۆر مێیجی و یانگیوارا ناروکۆ بووە. شازادە یۆشیهیتۆ لە ماوەی سێ هەفتەدا دوای لەدایکبوونی تووشی هەوکردنی پەردەی مێشک بوو. وەک چۆن لەو کاتەدا پراکتیک بوو، شازادە یۆشیهیتۆ بە چاودێری باپیرە گەورەی خۆی، مارکیس ناکایاما تادایسۆ سپێردرا، کە لە منداڵییەوە تا تەمەنی حەوت ساڵی لە ماڵەکەیدا ژیاوە. لە مانگی ئازاری ساڵی ١٨٨٥ـەوە شازادە یۆشیهیتۆ ڕووی لە کۆشکی دابڕاو لە ئاویاما کرد و بەیانیان فێری خوێندنەوە و نووسین و ژمێریاری و ڕەوشت دەکرا و نیوەڕۆکانیش لە بواری وەرزشدا فێردەکرا، بەڵام پێشکەوتنەکان بەهۆی خراپی تەندروستی هێواش بوو. یۆشیهیتۆ لە ٣١ی ئابی ١٨٨٧ بە فەرمی وەک میراتگر ناسێندرا، و لە ٣ی تشرینی دووەمی ١٨٨٨دا پۆستی فەرمی خۆی وەک شازادەی جێنشین بەدەستهێنا. لە کاتێکدا شازادەی جێنشین بوو، زۆرجار بە سادەیی بە تۆگو ناسراوە.

پەروەردە و ڕاهێنان

کاتێک یۆشیهیتۆ لە ساڵی ١٨٨٦دا تەمەنی گەیشتە قوتابخانەی سەرەتایی، بەهۆی کێشە تەندروستییەکانیەوە، تاکێهیکۆ یومۆتۆ وەک ئەفسەری پەروەردەی تایبەت دەستنیشانکرا بۆ ئەوەی لەناو کۆشکی تۆگودا پەروەردەی بکات. بەهۆی ئەم هۆکارە تەندروستییەوە، زۆربەی تەمەنی گەنجی لە ڤێلاکانی ئیمپریال بەسەر بردووە. لە ساڵی ١٨٩٨ـەوە، بە شێوەیەکی بەرچاو لەسەر پێداگری ئیتۆ هیرۆبومی، شازادە دەستی کرد بە بەشداریکردن لە دانیشتنەکانی ژاپۆن وەک ڕێگەیەک بۆ فێربوون لە نیگەرانییە سیاسی و سەربازییەکانی وڵاتەکە. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٨٩٨ شازادە لە ڤێلای ئیمپراتۆری نومازوەوە گەشتێکی کرد بۆ کۆبی و هیرۆشیما و ئیتاجیما و سەردانی ئەو شوێنانەی کرد کە پەیوەندییان بە هێزی دەریایی ئیمپراتۆری ژاپۆنەوە هەبوو. لە ساڵی ١٨٩٩ گەشتێکی دیکەی بۆ کیوشو ئەنجامدا، سەردانی ئۆفیسەکانی حکوومەت و قوتابخانە و کارگەکانی کرد.

هاوسەرگیری

لە ١٠ی ئایاری ١٩٠٠، شازادەی جێنشین یۆشیهیتۆ هاوسەرگیری لەگەڵ کوجۆ ساداکۆی تەمەن ١٥ ساڵانی ئەوکات کرد، کچی شازادە کوجۆ میچیتاکا، سەرۆکی پێنج لقی باڵای خێڵی فوجیوارا. هەردوو شازادە بوونە خاوەنی چوار منداڵ: هیرۆهیتۆ، یاسوهیتۆ، نۆبوهیتۆ، تاکاهیتۆ. لەگەڵ بەرزبوونەوەی گرژییەکانی نێوان ژاپۆن و ڕووسیا، یۆشیهیتۆ لە ساڵی ١٩٠٣ پلەی سەرهەنگی لە سوپای ئیمپراتۆری ژاپۆن و کاپتنی لە هێزی دەریایی ئیمپراتۆری ژاپۆنی پێ درا. ئەرکە سەربازییەکانی تەنها ڕێوڕەسمی بوون، بەڵام لەو ساڵەدا گەشتێکی کرد بۆ پشکنینی دامەزراوە سەربازییەکان لە واکایاما و ئێهیمێ و کاگاوا و ئۆکایاما. لە تشرینی یەکەمی ١٩٠٧، شازادەی جێنشین گەشتێکی بۆ کۆریا کرد، بە یاوەری دەریاوان تۆگۆ هێیهاچیرۆ، ژەنەڕاڵ کاتسورا تارۆ و شازادە ئاریسوگاوا تاروهیتۆ. ئەوە یەکەمجار بوو کە میراتگرێکی تەختی پاشایەتی ژاپۆنی بەجێهێشتبێت.

ئیمپراتۆری

لە ٣٠ی تەممووزی ١٩١٢، لەگەڵ مردنی باوکی، ئیمپراتۆر مێیجی، شازادە یۆشیهیتۆ لەسەر تەختی پاشایەتی دانیشت. ئیمپراتۆری نوێ تا دەکرا لە چاوی خەڵک دوور خرایەوە، چونکە تووشی کێشەی جۆراوجۆری دەمار بوو. نەبوونی قسەکردن و کاریزما و کەمەندامی کێشەکانی ئیمپراتۆری نوێ بوون، لەگەڵ تێکچوونی بارودۆخی، کەمتر حەزی لە کاروباری سیاسی ڕۆژانە بوو. لە دوای ساڵی ١٩١٨ ئیمپراتۆر نەیتوانی بەشداری لە مانۆڕەکانی سوپای یان هێزی دەریایی بکات، یان لە ئاهەنگی دەرچوونی ئەکادیمیا سەربازییەکان دەربکەوێت، ڕێوڕەسمی ساڵانەی ڕێوڕەسمی شینتۆ ئەنجام بدات، یان تەنانەت بەشداری لە کردنەوەی فەرمی دانیشتنەکانی ڕێجیمەکەی ژاپۆن بکات. لە دوای ساڵی ١٩١٩ هیچ ئەرکێکی فەرمی نەگرتە ئەستۆ و شازادەی جێنشین هیرۆهیتۆ لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ١٩٢١ وەک شازادەی بەڕێوەبەر دەستنیشانکرا.

کۆچی دوایی

لە سەرەتای مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٢٦ ڕاگەیەندرا کە ئیمپراتۆر هەوکردنی سییەکانی هەیە. بەیانی زوو لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ١٩٢٦ لە کاتژمێر ١:٢٥ی بەیانی بەهۆی جەڵتەی دڵەوە لە ڤێلای ئیمپریالی هایاما لە هایاما لە کەنداوی ساگامی لە باشووری تۆکیۆ کۆچی دوایی کرد. تەمەنی ٤٧ ساڵ بوو و کوڕە گەورەکەی بە ناوی هیرۆهیتۆ، ئیمپراتۆر شۆوا شوێنی گرتەوە.

ئیمپراتۆر تایشۆ بە یەکەم ئیمپراتۆری تۆکیۆ ناوزەد کراوە، چونکە یەکەم کەس بووە کە هەموو ژیانی لە تۆکیۆ یان لە نزیک تۆکیۆ ژیاوە. باوکی لە کیۆتۆ لەدایک بووە و گەورە بووە؛ و هەرچەندە دواتر لە تۆکیۆ ژیاوە و مردووە، بەڵام گۆڕستانی ئیمپراتۆر مێیجی دەکەوێتە پەراوێزی کیۆتۆ، لە نزیک گۆڕی باوباپیرانی ئیمپراتۆری، بەڵام گۆڕی ئیمپراتۆر تایشۆ لە تۆکیۆیە، لە گۆڕستانی ئیمپراتۆری موساشی لە هاچیۆجی.

سەرچاوەکان

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Taish%C5%8D