ناوه‌ڕۆك
ناساندن
هۆکارەکانی کونبوونی گەدە (بە ئینگلیزی: Cause of gastric perforation، بە عەرەبی: سبب انثقاب المعدة) لە منداڵاندا، زۆربەی کونبوونەکانی گەدە پەیوەندییان بە کارەساتەوە (ڕووداوی کەوتن و برینداربوون) هەیە. زانیارییەکان ئەوە ئاشکرا دەکەن کە ئەم جۆرە کونانە لە زیادبووندان بەهۆی هەردوو برینی سەخت و تێپەڕبوون. لە کەسانی پێگەیشتوودا، باوترین هۆکار بوونی نەخۆشی برینەکانی هەرسە. لەگەڵ ئەوەشدا، لەگەڵ بوونی بەربەستەکانی پەمپی پرۆتۆن، ئەم کونانە ئەمڕۆ زۆر دەگمەن بوون. بە شێوەیەکی گشتی کونبوونی دوانزەگرێ باوترە لە کونبوونی گەدە. بە لایەنی کەمەوە ٣٠٪ی کونەکانی گەدە پەیوەندییان بە گرێی پیسەوە هەیە.
کونبوونی گەدە چییە؟
برینێکی تەواوی دیواری ئەندامەکەیە. لەو کاتەوەی کە پەردەی سک بە تەواوی گەدە داپۆشێت، کونبووننی دیوارەکە پەیوەندییەک دروست دەکات لە نێوان ناوەوەی گەدە و بۆشایی ناوسک. گەدە بە شێوەیەکی گشتی وردەزیندەوەری نییە لە ئەنجامی ترشە بەرزەکەیەوە. بۆیە زۆربەی ئەو کەسانەی کە ئەزموونی کونبوونی گەدەیان هەیە مەترسی گەشەکردنی بەکتریای ڕاستەوخۆیان نییە.
لەگەڵ ئەوەشدا، دزەکردنی ترشێتی گەدە لە کونی سک دەتوانێت ببێتە هۆی هەوکردنی کیمیایی توند. لە ماوەی چەند کاتژمێرێکی کەمدا، نەخۆشەکە سکێکی توند و نیشانەکانی هەوکردنی بۆشایی سکی گەشە دەکات. کاتێک خۆراک لەناو بۆشایی سکدا دزە دەکات، دەتوانێت ببێتە هۆی کاردانەوەی هەوکردن. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، نەخۆشەکە تووشی نەخۆشی هەوکردنی خوێنی بڵاوبووەوە دەبێت بەدوایدا شکستی ئەندامەکان.
هۆکارەکان
بوونی زۆربەی کونەکانی گەدە بەدوای چەند حالەتێکی دیکەی تەندروستیدا دێن بۆ نمونە نەخۆشی برینەکانی هەرسە (Peptic ulcer) هەروەها دەشکرێت بەهۆی تراۆما یان کارەسات، گرێی پیس، نەشتەرکارییەکانی دەستێوەردان و نەخۆشی گەدەی ناوەکییەوە بێت یانیش بە شێوەیەکی خۆڕسک لە منداڵە تازە لەدایکبووەکەدا ڕووبدات.
نەخۆشییەکانی برینی هەرس (PUD): باوترین هۆکارە بۆ کونبوونی گەدە. بەهۆی پێشکەوتنی پزیشکی ڕێژەی کونبوونی گەدە لە کەمتر لە ١٠٪ی ئەو نەخۆشانە ڕوودەدات کە نەخۆشی برینەکانی هەرسییان هەیە. بەزۆری لەو کەسانەدا ڕوودەدات کە بە تەمەنن دەرمانەکانی NSAID بەکاردێنن هەروەها ئەو نەخۆشانەی کە کحول دەخۆنەوە. کونبوونی گەدە بەهۆی برینەکانی گەدە یان برینەکانی دوانزەگرێوە بۆ ناو بۆشایی سک دەبێتە هۆی هەوکردنی کیمیایی لە سەرەتادا بە پێچەوانەی هەوکردنی بەکتریایی بۆشایی سک Peritoneum cavity.
ئەگەر برینەکانی دواوەی دیوارەکانی گەدە کون بوون، ئەوا ناوەڕۆکی گەدە دزە دەکەن بۆ ناو کەلێنێکی کەمتر کە دەبێتە سنووردارکردنی هەوکردنی بۆشایی سک. هەر بۆیە ئەم نەخۆشانە دەکرێت نیشانەی کەمتریان هەبێت.
کونبوونی گەدەی خۆبەخۆ
کونبوونی خۆڕسکی گەدە ڕووداوێکی نائاساییە کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە تەمەنی منداڵی تازە لەدایکبوودا دەبینرێت، کە یەکەم چەند ڕۆژی ژیانیەتی، وەک هۆکارێک بۆ نەخۆشی pneumoperitoneum. جگە لە تەمەنی منداڵی تازە لەدایکبوو، کونبوونی سەربەخۆی گەدە دەگمەنە و زۆربەی کات هۆکاری دووەمییە بۆ تراوما، نەشتەرکاری، خواردنەوەی هۆکار یان برینی هەرس.
کارەسات
کونبوونی کارەساتاوی گەدە زۆرتر لە ئەنجامی برینداربوونی گەدەیە، هەرچەندە کونبوون و شکانی ئەندامەکان لەوانەیە ڕووبدات لەگەڵ تراومای توندی سک. برینەکانی گەدە دەکرێت بە پەیوەندی لەگەڵ هەر برینێکی چوونە ژورەوەی سک ڕووبدات، وەک برینی چەک و چەقۆ. نزیکەی ٨٪ی برینەکانی سک گەدە دەگرێتەوە، و لە نزیکەی لە سەدا پێنجی گەدە تاکە ئەندامە کە بریندار دەبێت. جۆری برینەکانی گەدە کە بە گوللە دروست بووە یان ئامێری تیژی وەک چەقۆ بریتییە لە کردارێک لە قەبارە، شێوە، ڕێڕەو، و خێرایی موشەک. لەگەڵ برینەکانی چوونە ژورەوە، هەردوو دیواری پێش و دواوەی گەدە لەوانەیە بریندار بن و دیواری دواوەی ئەندامەکە دەبێت هەمیشە لە کاتی نەشتەرکاریدا بینراو بێت. لەگەڵ کارەساتی لاری بۆ ناوچەی سەرەوەی سک، لەوانەیە گەدە پێبکەوێت، یان تەنانەت لەوانەیە بتەقێت ئەگەر ئەندامەکە پڕبێت.
گەدە بە ڕێژەیی پارێزراوە بەهۆی شوێنی توێکارییەکەی و سێیەم ئەندامە کە زۆرترین جار لە ناوەوەی سکدا بریندار دەبێت دوای ڕیخۆڵە و کۆلۆن.
کونبوونی گەدە بەهۆی شێرپەنجەوە
گەشەی ناسروشتی خانەکان دەتوانێت لە ڕێگەی چوونەژوورەوەی ڕاستەوخۆ و نەخۆشییەوە، یان لە ڕێگەی بەرهەمهێنانی بەربەستەوە بێت. هەروەها کونبوونەکانی پەیوەندیدار بە گرێکان Malignancy-Related Gastric Perforation لەوانەیە بە شێوەیەکی خۆڕسک ڕوو بدات، دوای چارەسەری کیمیایی یان لە ئەنجامی چارەسەری تیشکدانەوە. هەروەها دەکرێت پەیوەندی هەبێت بە دەستێوەردانەکانەوە وەک دانانی قالب بۆ بەربەستی دەروازەی گرێی پیسی گەدە.
کونبوونی گەدە بە هۆی ڕێکارە پزیشکییەکانەوە
دەکرێت گەدە لە ئەنجامی چەند پرۆسەیەکی نەشتەرکارییدا بریندار بێت. ناوبینی بەشی سەرەوەی ڕێڕەوی هەرس هۆکاری سەرەکی ئەم جۆرە کونبوونەیە. ڕێژەی کونبوونی پەیوەندیدار بە ناوبینی زیاد دەکات لەگەڵ ئاڵۆزی پرۆسەیی هەروەها کونبوون کەمتر باوە لەگەڵ پرۆسەی دەستنیشانکردن وەک لەگەڵ پرۆسەی چارەسەری. گەدە بە نزیکەیی لە گەورەترین مەترسیدایە چونکە ئەمە ئەو شوێنەیە کە دیوارەکەی تەنکترینە.
ڕێژەی کونبوون بە گشتی ٠.١١٪ بۆ ناوبینی توند بە بەراورد لەگەڵ ٠.٠٣٪ بۆ ناوبینی نەرم. کونبوونی گەدە بەهۆی ڕێکارە پزیشکییەکانەوە زیاتر لەو نەخۆشانەدا هەیە کە نەخۆشی گەدەیان هەیە. برینداربوونی گەدە بەهۆی زۆر خنکاندنی گەدەوە دەکرێت ڕووبدات لە ماوەی ناوبینی یان تەنانەت نەشتەرکارییە پەیوەندیدارەکان وەک بووژانەوەی دڵ و سییەکان، و بە شێوەیەکی ئاسایی دەکەوێتە سەر چەماوەی کەمتر، کە ئەندامەکە کەمترین توانای هەیە.
هۆکارەکانی کونبوونی گەدە بەهۆی ناوبینەوە، ئەمانە دەگرێتەوە:
- Polypectomy
- EMR-ESD
- Dilation of anastomotic stricture
- Scope or barotrauma
- دەرمانەکان، خواردنەوەکانی تر، جەستەی بیانی: دەرمان یان ماددە ژەهراوییەکانی تر (هۆکاری برین) و تەنە بیانییەکان وەک تەنە تیژەکان (چیلکەی ددان)، خۆراک لەگەڵ ڕووی تیژ، بۆ نموونە، ئێسکی مریشک، یان ماسی.
